بلوچ راج، محمد ھسین ھنقا ءَ چنچو زانت

نبشتہ کار: ایسپ بلوچ

دلگوش: اے نبشتانک ءِ گیشتریں بھر ماں واجہ ھسین ھنقا ئے آب بیتی ءَ زورگ بوتگ انت۔

مھمد ھسین ھنقا بولان ءِ دمگ مچکان ءَ 1934 ءَ ودی بوتگ ءُ بلوچی،اردو ءُ انگریزی ءَ شائری ءَ ابید تمردیں رھشونے ءُ اھوالکارے اوں بوتگ۔ ھنقا ءَ ھمے جاورانی اندر ءَ بلوچ ءِ راجی جنز ءَ بھرشت ماں کتگ تہ آوھد ءَ بازیں بلوچ نواب ءُ سردار ءُ دگہ ریاستی ٹولی آنی شکل ءَ زورگر ءِ ھاسیں کارمَنْد بوتگ انت۔

ھنقا نبشتہ کنت اوگانستان ءِ سروک کازی امان اللہ خان ھردیں درانڈیھ کنگ بیت ءُ شالکوٹ ءَ چہ یورپ رؤت تہ بلوچ راج ءِ اندر ءَ گلامی ءِ ھلاپ ءَ یک نوکیں واھشت ءِ بنا بیت،لس مھلوک ءِ تھا یک پگرے ودّان بیت کہ ما اوں چہ کوزہ گیر انگلستان ءَ چہ آزادی ءِ جھد بنا کرت کن ایں،ورنا پگر کنگ بِنا کن انت ءُ  یک نوکیں سْیاسی ماھولے رُدوم زوران کنت۔

ھمے جاروانی تھا مستونگ زندان ءَ بندیگ ایں سْیاسی کارکن میر عبدلعزیز کرد ءَ گوں ورنا دیوان کن انت ءُ یک گل ءِ ٹھین انت کہ آئی ءِ نام "انجمن اتحاد بلوچستان" کنگ بیت۔ گل ءِ کماش نوابزادہ عبدلرحمان بگٹیءُ کارگشاد ازیز کرد گچین کنگ بنت، گل چیروکائی وتی کاراں بندات کنت ءُ گل ءِ راھبند ءَ تھا ھرچ باسک ءِ قرآن مجید ءِ سوگند دئیگ بیت کہ آ گل ءِ رازاں پاشک مہ کنت ءُ راجی جنز ءِ دیمپان بِہ بیت۔

چیزے وھد ءَ پد ایسپ مگسی ءُ ازیز کرد یل کنگ بنت ءُ گل ءِ دیمروئی ءِ ھاترا دگہ دیوان ٹھینگ بیت ءُ ھمے پئیم ءَ کار جنزان کن انت۔

ھردیں ریاستِ کلات ءِ والی مٹ بیت خان اعظم جان نوکیں والی گچین کنگ بیت ءُ گل مھمد خان مزن وزیر درچنگ بیت گڑاں ریاستی پالیسیز نرم کنگ بنت،سرکار ورناھاں نوکری دنت ءُ آسراتی اوں دنت ایشی ءِ آسر اے بیت کہ مئے انجمن اتحاد بلوچستان کہ چیریں ادارہ ءِ ات ھمے ورنا سرکار ءَ گل ءِ رازاں ھال دیئنت۔

گل ءِ کماش نوابزادہ عبدلرھمان بگٹی ءَ گورنر جنرل بلوچستان ءِ ایجنٹ لوٹائینیت ءُ جست گیپت کہ شمے چی کار کنگ ءَ اِت،شمے مکسد چی انت؟ چوش کہ ایشاں قرآن ءِ سوگند وارتگ اے گل ءِ رازاں ایجنٹ ءَ نہ دی انت۔ ھمے دور ءَ ازیز کرد ءُ عبدلرھمان بگٹی وت ماں وت دپ جنگی کن انت تہ کرد وتی کارگشادی عھدہ ءَ یلا دنت ءُ ھمے پئیم عہدہ(من) مھمد ھسین ھنقا ءَ دئیگ بیت۔

جاورھال مٹ بنت،مئے باسک نوکری زور انت ءُ گل ودّان ودّان ءَ نزور ترّاں بیت تہ ما اے پیسلہ کن ایں کہ آل انڈیا بلوچ کانفرنس ءِ بِہ کن ایں چوشکہ بلوچستان ءِ زمین پہ ما تنگ بیت مارا بلوچستان ءَ مراگش اڈ دئیگ ءَ مکن کنگ بیت بلے ھمے وھداں سندھ ءَ بلوچ تالپور آنی بادشاھی بیت، تہ مئے دیوان بلوچستان ءُ سندھ ءِ سیمسری دمگ جیکب آباد خان گڑھ ءَ برجم مانیت ءُ مراگش ءِ سروکی خیرپور ءِ والی میر الی نواز تالپور کنت۔ سندھ بلوچستان ءِ سْیاسی کارکن یکجاھی گل ءِ ھمراداری کن انت ءُ من (مھمد ھسین ھنقا)دیوان ئے جوائنٹ سیکریٹری نامینگ باں ءُ میر ھسین بکش تالپور کماش ءُ رئیس الی مھمد مری کارگشاد گچین کنگ باں۔

جون 1933 ءَ ایسپ مگسی گل ءِ دیوان لوٹائین ایت خان عبدلصمد اچکزئی،ایوب اچکزئی،ازیز کرد ءُ دگہ سنگت ھوار بنت تہ باز پیسلہ زورگ بیت تہ یکےّ وَ بلوچستان ءِ وت واجھی،ڈنّی آباتکار کہ انگریز آں وتی پجّی ءَ آؤرتگ انت،ھاسکر پشاور ءُ لاھور ءِ بنت ءُ بلوچستان ءِ لس مھلوک روزگار ھمیشاں گون بیت ایشاں ایجنٹ ءَ دیم ءَ وتی وتی سپارش ءِ تھا ایشاں گیر ملکی ءِ ترجہ دئیگ بیت ءُ اے کم کم ءَ بلوچستان ءَ یلہ کن انت ءُ 1962 ءَ اے سرجمی ءَ وتارا چہ بلوچستان ءَ در کن انت۔ 

ھمے وھد ءَ برٹش پولیٹیکل ایجنٹ ءِ نیمگ ءَ چہ یک سرکاری پرمان ئے جاری بیت کہ تئو ایسپ ازیز مگسی،سردار گل محمد زیب مگسی ءِ جاھ ءَ نوکیں مگسی سردار نامینگ بوتگ ئے پمشکہ تئو سْیاسی چست ءُ ایراں ھوار مہ بو، تہ ایسپ ھچ وڈا سردار بوھگ ءَ ھقّ ءَ نہ بیت بلے ما زور ایسپ ءَ سردار کن انت۔ گل ءِ رھشون ھردیں واتر بنت بلوچستان ءَ تہ خان عبدلصمد اچکزئی ءُ عبدلعزیز کرد دزگیر کنگ بنت۔ گل ءِ بنجاھی رھشون ایسپ ازیز مگسی ءَ پرمان کن انت کہ تئو الاج ءِ نام ءَ سالے ءِ واستہ برتانیہ ءَ بُرو۔

اے وھد ءُ  دوران ءَ بلوچستان ءَ سْیاست ءُ صحافت ءِ در بند بنت تہ گل اے پیسلہ ءَ کنت کہ مارا وتی جنز ءِ رندگیری ءِ واستہ درانڈیھ بوھگی انت،ھمے وھد ءَ من سرکاری وانگجاھے ءَ مڈل اسکول ٹیچر اتنت ءُ من وتی نوکری پہ راج کُربان کت۔ تہ من سرگِپت آں مئی 1933 دیم پہ ھندوستان ءِ شھر دھلی ءَ شت انت۔

دھلی ءِ ماھول سازگار نہ اتنت ءُ من کراچی ءَ اتک انت ءُ  لیاری ءِ بلوچ کالونی وتی ٹکانہ کت۔ ھمے وھد ءَ البلوچ نامی ئیں اخبار ئے کہ نوک بندات بوتگ کہ ایشی ءِ سرپرست مولوی مھمد عثمان بوتگ ءُ شونکار مولانا عبدلصمد سربازی بوتگ۔ ما ھمیدا چہ وتی کار ھمے واجھانی ھمرائی ءَ بندات کتگ انت۔ کمّے وھد ءَ پد اے تاک بند بیت او ما بلوچستان جدید ءِ نام ءَ دگہ تاک ءِ بندات کن آں، پیربخش نسیم تلوی ءَ وتی ھمرائی ءَ ھوار کن انت ءُ جنزان باں۔ مئے نوشتانک ءُ ھال انگریز سرکار ءِ سرا گران کپان بوت انت ءُ انگریز سک پریشان بوت۔  ایشاں مئے کاؤنٹر کنگ ءِ واستہ وتگڑیں وتی زرّاں چہ اتحاد بلوچستان ءِ نام ءَ یک تاک ئے بندات کت ءُ مارا زہ ءُ بد،گپتمان ءُ دگہ انچیں مواد شنگ کنگ بوت کہ مئے جنز ءِ ھلاپ اتنت۔ منی ھمراہ نسیم تلوی دگہ مردم منی باروا انچیں بھتام گش انت تہ  نسیم مئے ھمراھداری ءَ یلہ کت۔

عنقا نبشتہ کنت مئے اخبار ءِ اثر انچو باز بوت کہ سبی میلہ ءَ ایجنٹ گورنر بلوچستان سر نارمن ءَ مئے ھلاپ ءَ گپ کنگ کپت۔ 

جاور پدا نگیگ بوتاں ۔ من ھرچ سْیاسی گل ءِ دیواناں ھرچی جاھے شُت بوتاں شّت آں۔ چاھے دھلی ات یا کلکتہ ممبئی یا لاھور ءَ،مسلم لیگ،جمیعت علما اسلام،خدائی خدمتگار ءُ کانگریس ءِ رھبرانی کِرّا شُّتاں ءُ وتی ارض پیش کت۔ اھولکاری تاکانی کارگس آں شت آں ءُ نبشتہ کت بلوچستان ءِ جیڑہ پروپیگیٹ کت۔ من گاندھی،غفار خان ءُ مولانا آزاد ءُ دگہ رھشوناں گوں ھوار کپتاں،گاندھی ءَ من ءَ گشت تو کراچی ءَ برو، بلوچستان ءِ سرجمیں جیڑہ ءَ نبشتہ بہ کن ءُ من کانگریس ءِ مراگش ءَ کراچی ءَ کایاں منا سرپد بِہ کن،من ھمے کار کت،گاندھی گل بوت۔

من کراچی ءِ اتنت،ایسپ سالے ءَ پد لندن ءَ چہ اتک، ما پدا یکجاہ بوتیں،جنز،وتی شد لاپی،بزّگی بْیان کت انت۔ ایسپ پہ بلوچستان ءَ واتر بوت ءُ چیزے روچ رند مئے جنز ءِ کنگریں بھر ایسپ ازیز مگسی 31  مئی 1935 ءَ زمین چنڈ ءِ آماچ بوت۔

حسین عنقا گشیت اگاں ایسپ مہ مرتیں تہ ایسپ بلوچستان ءِ جناح ات،انگریز ءَ اے پیسلہ وَ کتگ ات کہ ما بلوچستان ءُ ھندوستان ءَ چہ پاد کائیں۔ اگاں ایسپ بوتیں بلوچستان اے رنگ ءَ نہ بوتگ ات،جاور دگہ بوتگ اتنت ھرچی 1948 ءَ بوت اے ھچ پئیم نہ بوتگ ات پرچا کہ اگاں ایسپ بوتیں بلوچستان سْیاسی ھوالہ ءَ مھکم تِر بوتگ ات۔

عنقا گشیت کہ کراچی ءَ گُڈسر ءَ منا پہ نندگ ءَ ءُ  کوٹی ءِ باڑاھانی واستہ ھچ زر گوں نہ بوتگ،ما ھوٹلانی وامدار بوتگ ایں،سئے وھد ءَ تھا اگاں یک وھدے سرتگیں نان ءُ پیالہ ءِ چاہ رسیتگ بلاھیں گپّے بوتگ۔ اے وھد ءَ منا مسولینی سک یات اتکگ کہ ما اوں مسولینی ءِ وڈا شد لاپ بوتگ ایں پہ راج ءَ ،پہ بلوچستان ءَ پہ مھکمیں بانداتے ءَ ۔

1936 ءَ خان صمد اچکزئی ءُ ازیز کرد یل کنگ بوت انت مئے جنز پدا مھکم بُوان بوت۔ سنگتاں زر یکجاہ کت ءُ استقلال اخبار ءِ نام ءَ ما وتی تاک ئے بلوچستان ءَ بندات کت منی بْرات نظامی ایشی ءِ شونکار بوت۔ اے مئے شش سال ئے شد لاپ،بزّگی ءُ گرانیں ساھتانی برورد ات۔ منی وتی تاک کراچی ءَ بندات کت یکروچے ھان کلات احمد یار خان ءَ منا لوٹائینت گشت ئے تو وتی تاک ءَ بلوچستان ءَ بندات بہ کنت،منا شک بوت گشت ئے ترا منی سرا بروسہ نیست من گشت تئی سرا است انگریز ءِ سرا نیست ممکن ایں اے آوانی پندل ءِ بِہ بیت ءُ ترا کارمرز کنگ بوھگ ءَ ایں۔ بلے پدا من وتی تاک بلوچستان ءَ آؤرت ءُ اھمد یار ھان ءَ منا پریس ءِ زر دات انت۔

ما یکبرے پدا ودّان ودّان ءَ میزران بوت ایں۔ ما وتی سْیاسی جھد اوں بِنا کت ءُ مَکُّران ءَ روانک کشّ ایت ءُ مھلوک یکجاہ کنان کت آں،مے کار انگریز پولیٹیکل ایجنٹ سٹیٹ جان ءَ ترند لگّیت انت ءُ میر ءُ معتبر لوٹائینت آں ءُ آواں گشت ئے شما اے دروگ بندے ھمراھداری ءَ کنگ ءَ ات۔من پَنجْگُور ءَ چہ تُربَت ءُ پدا پَسِّنی ءَ شت آں، میر کریم بخش سعدی  ءِ مھمان بوت آں۔ ھردیں سھب ءَ پاد اتک آں تہ میر ساب گِس ءَ ساٖڈی نہ ات تہ میر بھرام اتک ءُ منا گشت ئے پَسِّنی ءِ تحصیلدار ءَ تئی وارنٹ کتگ انت،ترا گِرگ ءِ تیاری بوھگ ءَ ایں،چوشکہ تو مھمان ئے میر ھمے واستہ شتگ کہ آئی ءَ اے ھال گران لگّیتگ پمشکہ بْیا من ترا سائیکل ءِ سرا تُربَت ءَ براں،مارا تُربَت ءَ روگ مکن کنگ بوت تہ من شد زھرشانی (بھوک ہڑتال) ءِ اعلان کت کہ اگاں منا دزگیر نہ کن ئے تہ منا روگ ءَ مکن مہ کن ئے،پَسِّنی ءَ دگہ بازیں سنگتاں منی ھمراھداری کت ءُ شد زھرشانی (بھوک ہڑتال) ءِ اعلان کت گڑاں سرکار پریشان بوت ءُ منا تُربَت ءِ روگ ءِ موکل ءِ دات۔

من تُربَت ءَ شتاں پیدارک،شاھی تُمپ ءُ کوشکلات ءَ روانک کشّ ات،چوشکہ مَکُّران ءِ سروک میر باھیان گچکی انگریزانی وجہ ءَ منی ھقّ نہ ات آئی ءِ گِس ءِ دروازگ پمّن بند اِتاں بلے منا میر مھراب گچکی ءَ وتی مھمان کت۔

گرماگ ءِ 1938 من ءُ خان اچکزئی ءَ انجمن وطن بلوچستان قلات سٹیٹ نیشنل پارٹی نام ءَ گل ئے اڈ دات ءُ  خان اچکزئی گل ءِ کماش ءُ من کارگشاد گچین کنگ بوت انت

ازیز کرد ءَ کلات سٹیٹ نیشنل پارٹی ءِ نام ءَ وتی وڈا دگہ گل ءِ اڈ دات ءُ ایشی ءِ گیشتریں باسک سرکاری ملازم اتنت۔

ما وتی جنز بِنا کت بلوچستان ءِ ھر دمگ چاھے ھندو باغ(مسلم باغ) بِہ بیت لورلائی یا بلوچستان ءِ ایندگہ دمگ ما وتی گل ءِ دیمروئی کنان کت۔ اوستہ محمد ءَ مئے روانک سرا اُرش بیت من،کامریڈ امین کھوسہ ءُ ڈاکٹر پرس رام ٹپّی بوت انت بلے ما وتی کاروان نہ داشت۔ چیزے وھد ءَ پد من ءُ خان اچکزئی ءِ نیام ءَ اختلاف ودی بوت انت ءُ  من گشت کہ من استعفی دِیاں بلے خان اچکزئی ءَ منا کَشّ ات ھمے پئیم ءَ مئے گل نزور ترّ اِت لورلائی ءُ کوئٹہ ءَ ابید مئے درستیں ھنکین ھلاس بوت انت،مئے سنگت ودگ ودگ بوت انت۔ امین کھوسہ ءَ کراچی ءَ خان صمد ءَ گشت تئی ءُ ھنقا ابید جھد نہ جنز ایت ءُ پدا انچش بوت۔

علی کرد اوں کلات سٹیٹ نیشنل ءَ پارٹی ءَ چہ کشّگ بوتگ ات ءُ جھالوان ءِ کمک وزیر(نائب وزیر) کنگ بوت،گل ھان نسیر گش ایت تہ کرد ھزدار ءَ اتکگ من سلام ءُ الیک کتگ آئی ءِ تھا انچو انا پرستی بوتگ کہ منا پجّا اوں نیاؤرتگ ئے۔

1946 ءَ برتانیہ ءِ پارلیمنٹ ءِ باسک دھلی ءَ اتک آں ،برصغیر ءِ باروا گپ کنگ بوت تہ ما اوں بلوچستان ءِ وت واجھی ءِ ھقّ ءَ قرارداد ءِ آوانی دیم ءَ ایر کت۔

ھان کلات ءَ وائسرائے ھند ءُ جناح ھردوئیناں اے تسّلی داتگ ات کہ بلوچستان یک آزاتیں ملک ءِ بیت بلے ریاست کلات ءِ مزن وزیز اسلم بلوچستان ءِ وت واجھی ءِ ھقّ نہ ات پرچا کہ اسلم برتانیہ ءِ ھاسیں کارمَنْدے ات۔ جناح ءُ ھان کلات ءَ اے پیسلہ کت کہ اگاں انگریز ھکومت مسلمان استانانی ھقّاں پہ دلجمی نہ دنت تہ ما کلات ءَ وتی مرکز کن ایں ءُ انگریز ءِ سرا سلاہ بندیں اُرش کن ایں۔

چاردہ اگست ءَ پاکستان آزات بوت ءُ  یارزہ اگست ءَ یک معاہدے ءِ بوت لارڈ ماؤنٹ بیٹن،جناح ءُ ھان کلات ءِ میان ءَ کہ بلوچستان یک آزاتیں استان ئے کنگ بِہ بیت۔ اگاں دیمترا انگریز اے پیسلہ نہ دات تہ ما جھانی آمید گِس ءَ روِیں۔

ھندوستان ءُ پاکستان ءِ پئیم ءَ کلات ءَ اوں وتی آزاتی ءِ بیرک 10 اگست 1946 ءَ برز کت ما مراگش اڈ دات شاتکامی کت۔

استان ءِ دوئیں دیوان ھاس ءُ ھام ڈھاڈر ءَ لوٹائینگ بوت انت پرچا کہ جناح ءَ اے گپ کتگ ات کہ بلوچستان پاکستان ءَ ھوار کنگ بِہ بیت۔ دیوان ءَ برتانیہ ئے ڈنّی کارانی وزیر مسٹر فل چہ لندن ءَ اتکگ ات،دیوان ءَ تران اِش کتءُ گشت ئے آزاتی ءِ برجم دارگ آزاتی ءِ گرگ ءَ چہ گران تِر ایں،کلات ءِ مزن وزیر ءَ اوں ھمے پئیم ایں تران کت۔ بلے لس دیوان (دیوانِ عام) ءَ میر گوث بکش بزنجو ایشانی ھلاپ ءَ تران کت ءُ ھمے پئیم ءَ لس دیوان ءَ وتی کرارداد کلات ءِ وت واجھی ءِ ھقّ ءَ پاس کت۔

ایندگی روچ ءَ ھاسیں دیوان (دیوانِ خاص) ءَ کرارداد پیش کنگی ات ءُ چوشکہ مستریں تاکت ھمے دیوان ئیگ ات گڑاں واجہ بزنجو ءِ پرمان ءِ پد ءَ من آغا ساب ءُ دگہ سنگت کچھی،مَکُّران،جھالوان ءُ سراوان ءِ والی آنی کِرّا شت آں ءُ پاکستان ءِ گوما یکجا نہ بئیگ ءِ ھقّ ءَ دسترند کنائینت۔

من ھان کلات ءَ پیسری گشتگ ات کہ مزن وزیر اسلم ءُ باھیان گچگی ءِ سرا بروسہ کنگ نہ بیت ایں پمشکہ ایشانی سرا ھاسیں دلگوش کنگ بِہ بیت،پرچا کہ بائیان گچکی ءَ پیسرا اے گشتگ کہ مَکُّران جتائیں ریاست ئے۔

آغا ساب ءَ اوں ھان گشت کہ ایشاں ھچ بروسہ نیست شما بائیان گچکی کراچی ءِ روگ ءَ مکن بِہ کن ئے۔ بلے بائیان ءَ گشتگ ات اگاں منا سال ءِ بیست ھزار روپیہ اگاں بدیئے تہ من ھاموش باں ءُ کلات ءِ ھلاپ ءَ ھچ سُر ءُ پُر نہ کن آں بلے ھان کلات ءَ اے گپ نہ زرت آں۔

8 مارچ 1948 ءَ من جیکب آباد ءَ اِتاں کہ ریڈیو ءَ جار اتک کہ ریاست مَکُّران،لسبیلہ ءُ ھاران ءِ سروگان آں پاکستان ءِ گوما الھاق ءِ پیسلہ کتگ ءُ جناح ءَ اے پیسلہ کبول کتگ۔

کلات ءِ وت واجھی پروشان بوت،جھالوان ءُ سراوان ءِ سردار اجکّہ بوت انت نوں گپ کلات ءِ رکیّنگ ءَ چہ دور تِر شتگ ات۔ باھیان گچکی ءِ سرداری ھلاس کنگ ءَ پد آغا ابدلکریم مَکُّران ءِ گورنر نامینگ بوتگ ات،آغا اوں کلات ءَ اتک کہ نوں ما چی بِہ کن ئے،مشورہ بوت۔

ھمے شپ ءِ دو بج ءَ جناح چہ کراچی ءَ کلات ءَ اتک ھان کلات واب ءَ گُڑینگ بوت،جناح ءَ گشت پیسلہ بِہ کن ئے ریاست ءِ گیشتریں بھر مئے دست ءَ انت اگاں شما کلات ءِ سرا دسترند نہ کن ئے تہ ما وتی فوج ءَ دیم دیاں،جناح ءَ زانتگ ات کلات نزور ایں جنگ ھچ پئیم کت نہ کنت تہ ھمیدا چہ کلات زبردستی زورگر پاکستان ءِ بھر کنگ بوت۔

آغا ابدلکریم ءَ پیسلہ کت ما جنگ کن ایں،ما اوں وتی جھد کہ یکبرے ماشٹر ئیگ ات پدا راجی رھشونے ئے ءُ نوں ما سلاہ بڈّا کت ءُ 15،16 مئی ءِ شپ ءَ  سیمسر آں آ دست بوت انت۔

ایشی ءَ چہ پد منی زند زندان آں گَوست برے قلی کیمپ شال ءَ او برے شاہی قلعہ لاھور ءَ۔