مئے وانگ جاہ مٹو پیداگ کنگ ءَ اَنت

مئے وانگ جاہ مِٹّو پیداک کنگءَ اَنت!    

وہاب مجید

دُنیاءِ دیمروہی کُتگیں شِہمیں مُلکانی وانگجاہ جُست' بحث 

ءُ تران ' دلیل ءُ پٹ ءُ پولءِ بُنیات اَنت۔ اُودا اُستاد ایوک لیکچر نہ دنت ءُ نودربر سرءَ جہل نہ کنت ءُ لیکچرءِ نوٹاں نبشتہ نہ کن اَنت۔ ڑنّی وانگجاہانی تہا اُستاد ایوک یک Facilitator بزاں کہ کُمکار ءُ سر ءُ سوج کنوکے۔ 

اُستاد یک سر ھالے دنت ءُ وتی کلاسءِ نودربراں جُست کنگ ءُ بحث ءُ ترانءَ پرما اِیت. نودربر اُستادءَ گوں ہمکّ چاگردی ' راجی' ساہنسی ءُ مزہبی سرھالانی سرا جُست ءُ پُرس ءُ بحث کن اَنت ءُ اُستاد آھانی دلبڑیءَ کنت ءُ آخرءَ بحثءَ نزّ کار اِیت' نودربرانی جُستانی پسوءَ دنت ءُ بحثءَ conclude کنت ۔ اے وڑا اُستاد ءُ نودربر یک ءُ دومیءَ چہ در بر اَنت ءُ نوکیں علم ءُ ھیالانی بندیں دریگ پچ بنت۔ 

دومی نیمگءَ مہے وانگجاہانی تہا اُستاد ءُ نودربراں کتاب کتابے دستءَ اِنت۔ کلاس ءَ ہمے درسی کتابءِ سرھالاں اُستاد وان اِیت۔ پوائنٹاں یک یکءَ بورڑءِ سرا نبشتہ کنت ءُ نودربر چو ادب داریں چُکءَ لیکچرءِ پوائنٹاں وتی نوٹ بُکءِ تہا نوٹ کن اَنت۔ ٹیمب پورا بیت۔ اُستاد پُشتءَ مان دنت روت۔ اے مہے وانگ جاہانی ہمک روچی کار اَنت۔

مئے ھستیں تعلیمی نظامءِ تہا ناں اُستاد نودربرءِ دلبڑی کنت کہ آ جُست ءُ بحث بکنت ءُ ناں نودربر بحث کنگ لوٹیت۔ پرچا کہ نودربرءَ چہ درکسانیءَ لوگءَ مستریناں گوں "ہم جوابی" کنگءَ مکن کنگ بیتگ۔ مہے تعلیمی نظامءِ تہا اُستادءِ مستریں نپ آئیءِ گریڑ' پروموشن ءُ شریں پگار اِنت ءُ نودربرءِ مستریں پاہدگ سالءِ چکاسءَ نقل' ڑگری ءُ شریں سرکاری نوکریءِ گِرگ اِنت۔ انچش کہ بازیں اُستاداں نقل کُتگ ءُ ڑگری گِپتگ ہمے وڑا نودربر اوں نقل کنت' وزیری سفارشیءَ گوں نوکریءِ گِپت' سیر ءُ سانگ کنت ءُ آوکیں زندءَ وتی ھاندانءَ ساٹ اِیت۔ 

مہے ھستیں تعلیمی نصاب ءُ درسی کتابانی تہا لہتیں سرھالانی سرا جُستءَ مکن کنگ بیتگ۔ اے سرھالانی سرا گپ ایوک درسی کتاب جنت۔۔۔۔ نودربر ہمے سر ھالانی سرا مِٹوءِ وڑا "رٹاّ" بجن اَنت داں آ سالءِ چکاسءَ سوبمند بہ بنت ءُ پہ وت ڑگری ءُ نوکریے بگر اَنت۔ لہتے سرھال چُش کہ " مہے راجی ہیرو کے اَنت؟ راجدپترءَ ما کُجا سیاسی ردی کُتگ؟ ھکومت ءُ ریاستءِ ردیں سیاسی' مالی ءُ چاگردی پالیسیانی سرا ایراد گیریءِ اجازت است یا ناں؟ ریاست مزہب یا فرقہ پرستیءِ پلہ مرزی بکنت یا آہیءِ چماں دُراھہیں شہریانی ھکّ برابر بہ بنت؟ چارلس ڑارون ءِ Evolution Theory بزاں کہ ارتقاہی نظرہیہ ءِ سرا بحثءِ گُنجاہش است یا ناں ہرچی کہ سرکاری دانشوراں بیالوجیءِ کتابءَ ڑارونءِ بابتءَ نبشتہ کُتگ ہما راست اَنت؟ محمد بن قاسم ءُ محمود غزنوی ڑنّی اُرش کنوک ءُ مالءِ لوٹوک بیتگ اَنت یا اسلامءِ تبلیغ کنوک؟ ہپتاد سالءَ پد اوں ما پرچا یک قوم ے جوڑ نہ بیتگیں؟ انسانی ھکّ ' غیر مُسلم ءُ جنین آدمانی ھک ' کسانیں راجانی ھکّ' لبرل جمہوریت ءُ مارشل لاء ءِ وڑیں سر ھالانی سرا ایوک درسی کتابانی تہءِ نبشتانک راست گُش اَنت یا ایشانی سرا جُست ءُ بحث ءُ ترانءِ گُنجاہش ے است؟ 

اے دُرا انچیں جُست ءُ سر ھال اَنت کہ مہے نصاب Curriculum اے بابتءَ ھاموش اِنت ۔ 

اے وڑیں suffocated ءُ دمتوسیں وانگءِ جاور ھالاں تو چے وڑیں انسان ءُ انسانی دماگ پیداک کنگءِ اُمیت دارے؟

 زاہر اِنت مہے وانگجاہانی گریجویٹ یک ھاسیں ءُ کم علمیں پِگرےءِ واجہ بنت کہ مروچیگیں بیست ءُ یکمی کرنءِ علمی دُنیاءَ اے وڑیں بندیں دماگ ءُ رٹّا جتگیں علم ءِ ہچ ارزشت نیست۔ پمشکا دُنیاءِ بازیں مُلک مہے ڑگریاں ویلیو نہ دینت۔ 

پالو فراہرے وتی کتاب Pedagogy of the oppressed تہا گُشیت زِیر دستیں راجانی وانگجاہاں اُستاد ءَ مزنیں ارزشتے است۔ آہیءِ دپءِ در اتکگیں ہر لبز ءَ نودربر آخری سرپد بنت۔ اُستاد ہمک روچ کلاسءَ کیت۔۔۔ نودربراں لیکچر دنت۔۔۔ نودربر ھاموشیءَ گوں گوشدار اَنت ءُ وتی ھالیگیں دماگءَ پُر کن اَنت۔ نودربراں اُستادءِ گپانی سرا جُست ' بحث ءُ اُستادءِ ھیالاں چیلنج کنگءِ اجازت نیست۔ پالو فراہرے اے طرزِ تعلیمءَ " بِنکنگ نظرہیہِ تعلیم" گُشیت کہ اے عملءِ تہا اُستاد نودربرانی زہنءَ وتی لیکچراں deposit کنت۔ اے عملءِ آسرءَ وتی بوسءِ ہر وڑیں گپے منوکیں انسان ءُ نوکر ودی بنت۔ 

پالو فراہرےءَ شست سال ساری اے گپ لاطینی امریکہءِ وانگجاہانی بابتءَ جتگ بلے مہے وانگجاہاں مروچی اوں Banking Form of Education دئیگ بوھگءَ اِنت۔

اگاں ما دُنیاءِ مستریں داد نوبل انعام ءِ راجدپترءَ بچار اِیں تا گِندیں کہ فزکس' کیمسٹری ءُ دگہ بازیں سوشل ساہنٹسٹ شاہ در برجاہانی پروفیسر بیتگ اَنت ءُ مروچی اوں دنیاءِ گیشتریں پٹ ءُ پول شاہ در برجاہاں بوھگءَ اِنت۔ ڑنی مُلکانی سرکار شاہ دربرجاہانی پروفیسراں میڑیکل ساہنس' انجینیرنگ' کِشت ءُ کِشاری ' دریا وردی' مالداری' سیاسی' مالی' ءُ چاگردی سرھال ءُ جھیڑہانی سرا پٹ ءُ پول کنگءَ پہ ہمک سال بجٹ دینت۔ پروفیسر پٹ ءُ پول Research کن اَنت ءُ وتی " ریسرچ فاہنڑنگ" آں سرکارءَ دینت ءُ آھانی سرکار پروفیسرانی پٹ ءُ پولی سوج داتگیں راہءِ سرا عمل کن اَنت ءُ مُلکی سیاسی' مالی ءُ چاگردی پالیسیاں ہمے پٹ ءُ پولی کارانی رِدا اڑ دئینت۔ پراہیوٹ سیکٹرءَ اوں سرکار کڑّن کنت کہ آ وتی زرّاں ہمے پٹ ءُ پولی کارانی مُتابکءَ کارمرز بکن اَنت۔ پمشکا تو گِندئے مرچی آ راج دیمروہیءِ آزمانءَ سر اَنت۔

مروچیگیں عہدءَ دُنیاءِ دیمروہی کُتگیں مُلکانی دیمروہیءِ مستریں سبب Human Capital بِزاں کہ انسانانی دیمروہی دیگ اِنت ءُ ھاسکر آ وتی جی ڑی پیءِ کِساس ہپت درسد %7 وانگجاہانی سرا ہرچ کنگءَ اَنت۔ دومی نیمگءَ مہے گورا ہپتاد سالءَ چہ گیش اِنت مہے تعلیمی بجٹ دو درسد %2 چہ دیم نہ ودیتّ۔ ایشی ءَ چہ اے ثابت بیت کہ سرکارءِ نزیکءَ وانگ ءُ زانگ ءُ وانگجاہانی ناں زِی ارزشت ے بیتگ ءُ ناں مروچی است. 

علم ءُ تعلیم نہ بوھگ یا کم بوھگءِ اثرات ترا مہے چاگردءِ ہر تک ءُ پہناتاں گِندگءَ کئیت. مُلکی وساہل ءُ بجٹءَ وانگ ءُ زانگ ءُ بنی آدمءِ سرا ہرچ نہ کنگءِ سببءَ مرچی مہے چاگرد ءِ ھمک تک ءُ پہنات پُرشت ءُ پروش ءُ زوالءِ  آماچ اَنت۔ وانگجاہ بہ بنت کہ جان سلامتی' کِشت ءُ کِشاری بہ بیت کہ دریا وردی' مالداری بہ بیت کہ دُکانداری ہر کس پِریاتءَ اِنت۔ بے تعلیمی یا کم تعلیمیءِ سببءَ تہی گیشتریں سیاسی رھشون ' وزیر' ءُ پالیسی میکر نیم وانندہ اَنت کہ آھانی کِّرا ہچ وژن ' مِشن ءُ لس مہلوکءِ دیمروہیءَ پہ پلان  نیست۔ 

 اگاں ما دُنیاءِ ایندگہ دیمروہی کُتگیں مُلک ءُ پدا وتی چاگردءَ بہ چار اِیں گُڑا مہے گورا ترا جوانیں ساہنسدان' انجینیر' سرجن ءُ پروفیسر گِندگءَ نہ اِت کہ آ دنیاءِ علم ءُ زانت ءُ بنی آدمءِ آسراتیءَ پہ وتی بھرءَ مان کنگءَ اَنت۔ مرچی ما وتی شاہ در برجاہاں ہما ساہنسی علمءَ وانینگءَ اِنت کہ اے دُرا مغربی عالم ءُ پٹ ءُ پولکارانی جُہدءِ برکتءَ مارا رستگ اَنت۔ مہے ھندی سرکاری عاقلاں ایوک لہتے سوشل ساہنسز ءِ درسی کتاب ڑیزاہن کُتگ اَنت کہ چر آھاں چی یک ھاسیں " ماہنڑ سیٹ" ءُ کم علم ءُ بند دماگیں انسان پیداک بنت۔ 

مہے دوتل ءُ دو پوستیءَ بچار ما انگریز ءُ یورپءِ زُرتگیں علمءَ وان اِیں۔۔۔۔ ہماہیءِ جوڑ کُتگیں موباہل' اے سی ءُ گاڑیاں کارمرز کنیں۔۔۔۔ وتی علاج ءُ سیل ءُ سوادءَ ہمودا رویں۔۔۔۔ رہٹاہرمنٹءَ رند گوں وتی کہولءَ ہمودا رؤ ایں سیٹل بہ اِیں۔۔۔۔ بلے تناوھدی کہ مہے سرکاری نوکری ءُ وزیری است ما وتی چاگردءِ دُراھیں اڑ ءُ جنجالانی زمہ وار ہمے کافریں انگریزءَ لیک انت۔ ھمیشاں زا ءُ بد دئیں کہ مہے مسلمانانی ھلاپءَ پندل سازگءَ اَنت ءُ مارا دیمروہی ءَ نیل اَنت۔۔۔ پدا مہے مھلوکءِ سادگیءَ بچار ہمے گپانی سرا باور کنت۔ ایشیءِ یک مزنیں سببءِ مہے نصاب اوں است اِنت کہ آ انچش ڑیزاہن کنگ بیتگ۔ بقولِ ڑاکٹر پرویز ھود باہی ہیگءَ مہے وانگجاہ " شاہ دولہ کے چوہے" پیداک کنگءَ اَنت کہ آھاں وتی دماگ نیست ءُ آہیءَ ھرچ ھُکم ے دیگ بیت آ انچش کنت۔  

من ہر وھدے اسکولءِ وزٹءَ رواں ءُ نودربراں جُست کناں گُڑا من ءَ سما بیت کہ آھانی پسو حرف بہ حرف درسی کتابانی سبک اَنت کہ اُستاد ساھبءَ وانینتگ  ءُ آھاں رٹّا جتگ ءُ دلءَ یات کُتگ اَنت۔ ہمے وڑا ہمک سال اسکولانی "یومِ والدین" "بزمِ ادب" ءُ ایندگہ راجی روچانی مراگش کہ برجم دارگ بنت اُودا اوں نودربر زُبانی انچیں گُشتانک دینت ءُ ڑاہسءَ مُشت جن اَنت گُشے زاناں اقوامِ متحدہ ءِ جنرل اسمبلیءَ گُشتانک دیگءَ اَنت۔ راستیں اِیش اِنت کہ اے گُشتانکاں آھانی اسکول ءُ کالجانی اُستاد نبشتہ کن اَنت۔۔۔ نودربر رٹّا جن اَنت دلءَ یات ے کن اَنت ءُ مھلوکءِ دیما درشان ے کن اَنت۔۔۔۔ مات ءُ پِت گل اَنت کہ مہے چُکءَ باز در بُرتگ۔

من ہر وھد نودربرانی سبک ءُ گُشتانکاں گوشداراں مناں سما بیت کہ مہے تعلیمی نظام ءُ ما اُستاداں ایشاں "ِمٹّو" جوڑ کُتگ۔ مہے تعلیمی نظام ' تعلیمی نصاب' ءُ سالءِ چکاّسی نظامءَ مہے نودربر وتی سبکءِ رٹا جنگ ءُ چکاسءَ پاس کنگءَ مجبور کُتگ اَنت۔ انچش کہ ِمٹوءَ ہرچی گُش ے آ تہی نقّالیءَ کنت ہمے وڑا مہے نودربر اوں بیدے وتی درسی کتابانی رٹّا جنگءَ دُنیاءُ نوکیں پٹ ءُ پولی علمءِ بابتءَ ہچ نہ زان اَنت۔

لہتے برا من گوں وتءَ جھیڑاں کہ رٹّا ءُ نقلءِ تہا پرک چی اِنت؟؟ منی ھیالءَ ہچ پرک نیست. ما ہمک سال نقلءِ ھلاپءَ روانک کشیں ' گُشتانک دہیں کہ نقل راجءِ نودربراں چو کِرمءِ وڑا ورگا اِنت۔بلے منی نزّءَ نقل کنگ یا رٹّا جنگ ءِ تہا مزنیں پرکے نیست. ہر دوہیں ناں تہی علم ءَ چکاّس اَنت ءُ ناں تئی زانتءَ ودّین اَنت۔ ہر دوہیں تئی دماگءِ بندیں دریگاں پچ نکن اَنت۔ علم ہما اِنت کہ ترا جھیڑگءَ بہ پرما اِیت۔ جُستءِ سِکینءَ بہ دنت۔ جھیڑہانی گیش ءُ گیوارءَ بہ پرما اِیت۔نوکیں پِگرے دیما بیار اِیت۔ نقل بہ بیت کہ رٹا دوہیناں گوں Conceptual understanding ءُ علمءَ ہچ سیادی نیست۔ 

ہمے رٹّا سسٹم مہے مقابلہءِ چکاّسانی تہا اوں است۔ شاہ دربرجاہءَ چہ سوبین بیتگیں ہر نودربرءِ کہ شش ماہءَ لوگءَ بہ نند اِیت ، گیشتر رٹّا بہ جنت آ CSS ءُ PCS سی ایس ایس ءُ پی سی ایسءِ چکاسءَ سوبمند بیت ءُ سرکاری اپسرے جوڑ بیت۔ پمشکا تو گِندئے کہ مہے بازیں سرکاری اپسر وتی رٹیتگیں آوٹ ڑیٹیڑیں علمءَ گوں مھلوکءِ چاگردی اڑ ءُ جنجالانی گِش ءُ گیوار کنگءَ بے سوبین اَنت۔ 

مہے نودربر وتی جاگہءَ، مہے شاہ دربرجاہانی لہتے پروفیسر ءُ بیوروکریسیءِ سکریٹری لیولءِ اپسراں اوں اگاں تو جُست بکن  کہ کورسءِ کتاباں چہ ابید دگے کجام کتاب تو ونتگ؟ آئیءِ کرا پسو نیست۔ راستیں ہبر اِیش اِنت کہ مہے علم کم اِنت۔ ما وتی کارءِ فیلڑءِبابتءَ اوں نہ وان اِیں۔ مہے فیلڑءَ دنیاءَ چی پٹ ءُ پول بوھگءَ اِنت؟ مارا کار نیست. 

مہے چاگردءَ یک نودربرےءَ ایوک ڑگری ءُ نوکری لوٹیت ءُ گیشتریں سرکاری اپسراں ہر ماہ پگار ءُ کمیشن لوٹیت۔ پمشکا تو گندے کہ مہے چاگرد زوال ءُ مھلوک ءِ پدمنتگی ھلاس بوھگءِ نامءَ نہ گیت۔ 

میے وانگجاہانی سالءِ چکاس ءُ سرکاری اپسرانی مقابلہءِ چکاساں ایوکءَ نودربرانی یاداشت بِزاں کہ Memory چکاسگ بیت کہ آہیءَ چینچو جُستانی پسو رٹاّ جتگ ءُ  مٹّوءِ وڑا یات کُتگ۔ اے چکاسانی تہا اگاں یک نودربرے کمے باز انگریزی ِبِزانت ءُ اسلامیات' مطالعہِ پاکستان، جنرل نالج ءُ یک ءُ دو دگے مضمونانی رٹّا بہ جنت آ چکاسءَ جوانیں نمبراں گوں سوبمند بیت۔ 

بائد اِش اِنت کہ انگریزی ءُ ایندگہ جُستانی کنگءِ ہمراہیءَ نودربرانی Critical thinking ءُ Problem solving ءُ آھانی سسّاسراچی کَدّ اوں چارگ بہ بیت۔ چکاسءَ آھاں سچویشن دیگ بہ بیت کہ آ چون جھیڑہاں گِش ءُ گیوار کن اَنت۔ آھاں مُلک ءُ وتی ھندءُ دمگانی چاگردی ' مالی ءُ تعلیمی اڑ ءُ جنجالانی گِش ءُ گیوار کنگءَ پہ doable صلاہ دیگءِ جُست کنگ بہ بیت۔ نودربراں چکاسءَ اے جُست کنگ بہ بیت کہ وتی کورسءِ رٹیتگیں سرھالاں چہ ابید آھاں ھستیں عہدءِ میان اُستمانی سیاست' معشیت' ماحولیات' لبزانک'  گلوبلاہزیشنءُ آرٹیفیشل انٹلیجنس ءِ سرا دری نبشتہ کارانی چُنت پٹ ءُ پولی کتاب ونتگ؟ ءُ آھانی آہیڑیاز ءُ نوکیں ھیالاں نودربر چِتور وتی چاگردءِ گہتریءَ پہ کارمرز کُت کن اَنت؟ یا پرچا کُت نکن اَنت؟ 

بلے راستیں ہبر اِش اِنت کہ مہے سرکاری سسٹمءَ "جی ھو" کنوکیں مھلوک ءُ ادب داریں سرکاری نوکر درکار اِنت۔ چو انگریزءِ وڑا مارا ایوک مہے سسٹمءِ دیما بروکیں کلرک ءُ تابعداریں سرکاری نوکر لوٹیت۔ مہے سسٹمءَ مِٹّو لوٹیت۔۔۔ اے مِٹوہیں سرکاری اپسراں ءُ وھدءِ زوراوریں ھاکماں مہے چاگرد داں کُجا سر کُتگ؟ ہر کس سر پد اِنت۔ اے سسٹمءِ تہا ہر کس لاپ گِرگ ءُ ورگا اِنت۔

تنا وھدی کہ مہے وانگجاہ ءُ سرکاری اپسرانی چکاسگ "مِٹّو" مینوفیکچر کنگ بند نہ کن اَنت مہے چاگرد روچ پہ روچ پِگری ءُ چاگردی زوالءِ نیمگءَ روان بیت۔