راجی دیمروہیءَ پہ ادارہانی ارزشت۔ گوادر ءِ توار

 راجی دیمروہیءَ پہ ادارہانی ارزشت۔      

وھاب مجید                                     

 

سال دوہزار دوازدہءَ 

Daron Acemoglu ءُ James A. Robinson 

ڑیرن ءُ روبنسنءِ کتاب 

Why Nations Fail

 چاپ ءُ شنگ بیت۔ اے کتاب نہ ایوکءَ امریکہ بلکیں تیوگیں دُنیاءَ بیسٹ سیلنگ بُک قرار دیگ بیت۔ بنیادی سورتءَ اے یک پٹ ءُ پولی کتاب ے۔ 

ڑیرن ءُ روبنسن ءَ وتی کتابءِ تہا پدمنتگیں راج ءُ ریاستانی پدمنتگی ءُ بے سوبیءِ سببانی بابتءَ گپ جتگ۔ آھاں وتی پٹ ءُ پولءَ گوں اے گپ ثابت کنگءِ کوشست کُتگ کہ پدمنتگیں راج ءُ ریاستانی پدمنتگیءِ سبب آ ریاستانی زمین، موسم یا دودءُ ربیدگ نہ اَنت بلکینگا آھانی نِزور ءُ کرپٹیں سیاسی ادارہ اَنت۔ 

ڑیرن ءُ روبنسن گُشنت کہ دیمروہی کُتگیں راجاں وتی وتی چاگردی، مالی ءُ ھاسکر سیاسی ادارہ مزبوت ءُ میرٹءِ رھبندانی سرا ایر کُتگ اَنت۔ پمشکا آھاں دیمروہی کُتگ۔ سیاسی ادارہ یا ھکومت ءِ بُنیادی سورتءَ سہ بھر اَنت پارلیمنٹ کہ پہ مُلک ءُ قومءَ کانون جوڑ کنت۔۔۔ انتظامیہ کہ کانون ءُ ھکومتی پالیسیانی سرا عمل کناہینیت۔۔۔ ءُ سیمی عدالت کہ پارلیمنٹءِ جوڑ کُتگیں کانونءِ ردا انساپ کنت ءُ وتی پیسلہءَ دنت۔ دُنیاءِ ھمّک وشھالیں ریاستانی تہا پارلیمنٹ، انتظامیہ ءُ عدالتءِ ادارہ آزات اَنت۔ آ کانونءِ مُتابکءَ انساپ ءُ میرٹءِ سرا پیسلہ کن اَنت۔ بلے دومی نیمگءَ بزّگ ءُ پدمنتگیں ریاست پہ وتءَ چُشیں جوانیں ادارہ institution جوڑ کنگءَ سوبین نہ بیتگ اَنت پمشکا آ دیمروہیءِ سپرءَ اوں پشت کپتگ اَنت۔ 

چوناہا بنی آدم ءَ بیست ءُ پنچ لکھ سال اِنت کہ اے زمینءَ نشتگ ءُ زند گوازینگءَ اِنت بلے آہیءِ زندءَ اولی مستریں بدلی کہ اتک آ دوازدہ ہزار سال ساری کِشت ءُ کِشاری ءِ بِندات اَت۔ کِشت ءُ کِشاریءِ بِندات ءَ گوں بنی آدم اولی رندءَ یک جاہ ے بُنکّی ءُ داہمی جاہ منند بیت۔ ایشیءَ چہ پیش آ شکاری ے اَت ءُ اے مُلک ءُ آ مُلک اَت۔ بلے کِشت ءُ کِشاریءَ آ مجبور کُت کہ یک جاھے بہ نِند اِیت پرچا کہ کِشار تیار بیگءَ ماہ ءُ سال درکار اَت۔ 

کِشت ءُ کِشاریءِ سببءَ بنی آدم چہ گار ءُ جنگلاں در اتک ءُ یک جاے جاہ منند بیتءُ پہ وت کسان ءُ سادہیں لوگ ے ہم جوڑ کُت۔ دیمترا پہ وت ءُ وتی چُک ءُ پساہندگانی زِندءِ رکھینگءَ پہ کانون ، شہری ریاست ءُ ادارہ ے جوڑ کُت۔ 

زِندءِ سرد ءُ گرماں چہ بنی آدمءَ باز در بُرتگ اَت۔ آہیءَ زِیت سماء کُت کہ آ ایوک وت وتی کہول ءُ چُکانی زند ءُ جان ءُ مالءَ رکھینت نہ کنت پمشکا آ وت ماں وتءَ نِشت، شورءُ سلاہ ے کُت ءُ چاگردی ادارہ ءُ کسانیں شہری ریاست ے جوڑ کُت۔ بنی آدمءَ پیسلہ کُت کہ ہر کس وتی کماہی یا مال ءَ چہ ریاست ءِ ادرہانی نوکراں کسانیں بھرے  بدنت۔ دیمترا ہمے ٹیکسءِ نام دیگ بیت ءُ ہمے مال ءُ ٹیکسءِ بدلہ ریاست ءُ آہیءِ ادارہاں شہرءِ تہے جامنندیں مھلوکءِ زند ءُ مال ءِ اِپازت ءُ آھاں چہ دُژمن ءُ ڑنی اُرش کنوکاں رکھینت۔   

ریاست ءُ ریاستی ادارہانی جوان تریں شکل مرچی مارا " اسکنڑینیوین" ڑنمارک، ناروے ءُ سویڑنءِ مُلکاں گندگءَ کیت کہ اودا شہری وتی ریاستءَ پہ وشی ٹیکس دینت ءُ ریاستءِ کانونءِ پاسداری کن اَنت۔ اِیشیءِ بدلہ ریاست وتی زمینءِ سرا یک چُک ےءِ پیدا بیگءَ بگر داں مرگءَ دُراھیں ھرچ ءُ درچءِ زمہ وار اِنت۔ آھانی وانگ ءُ زانگ، جان سلامتی، لوگ، کار ءِ بندوبست کنگ دُرا ریاست ءُ ریاستی ادارہاں وتی زمہءَ زُرتگ۔ 

ادارہ یک برے کہ جوڑ بنت آھاں چہ ہمُک دورءِ انسان پاہدگ چست کنت۔ انسان پیداک بیت۔۔۔ ِمریت۔۔۔ بلے ادارہ ہمُک دورءَ برجم ءُ سرجم بنت۔   است بنت۔ ادارہاں آ ھانی پالیسی ، رول ءُ ریگولیشن ءُ میرٹءِ راہ ءُ رھبند دیما بر اَنت۔ اگاں کُجام ہم مردمے ادارہءِ کانونءِ ھلاپ ورزی کنت ادارہ آہیءَ وت چو دریاءِ گندءِ وڑا چہ وتءَ ڑن کشیت ءُ لیپگ کنت۔ 

اگاں ما مروچیگیں دیمروہی کُتگیں راجاں بچارایں تہ سماء کنیں کہ دگے بازیں رازانی ہمراہیءَ آھانی دیمروہی ءُ وشھالیءِ یک مزنیں رازے آھانی آزاتیں ادارہ اَنت کہ میرٹ ءُ کانونءِ سرا کار کن اَنت۔ دومی نیمگءَ ایشیا، افریقہ ءُ لاطینی امریکہءِ پدمنتگیں ریاستانی پدمنتگیءِ یک مزنیں سبب ے آھانی نِزور، کرپٹ ءُ میرٹءِ پامال کنوکیں ادارہ اَنت کہ ایشانی تہا سیاسی، مالی ءُ چاگردی دُراھیں ادارہ ھوار اَنت۔ 

اگاں ما اکیڑمیہءَ Academia بچار ایں تہ گندیں کہ اکسفورڑ ءُ کیمبرج برطانیہءِ دو انچیں یونیورسٹی بیتگ اَنت کہ آھاں گوستگیں سدانی سالاں نہ ایوک انگریزاں بلکیں تیوگیں دنیاءَ کارآمد ءُ ہوشمندیں انسان ءُ زندءِ ہمک تک ءُ پہناتاں پہ جوانیں لیڑر ءُ منیجر داتگ۔ ہمے پیم وتی وھداں علی گڑھ یونیورسٹی ہم پہ ہندوستانءِ مسلماناں جوانیں ادارہ ے بیتگ۔ 

اگاں ما مرچی میان اُستمانی ادرہانی ہمک سال چاپ ءُ شِنگ کُتگیں " یومن ڑیولپمنٹ انڑیکیٹراں" بچارایں تہ ِگندیں کہ اے وھدءَ بلوچ دنیاءِ پدمنتگیں راجانی تہا شُمار بیت۔ بلوچءِ زمین تِلاہ ے۔۔ بلوچءِ زمینءِ " اسٹریٹیجک" ارزشت ءَ دُنیاءِ مزنیں تاکت ہم سر پد اَنت بلے بلوچ انگتءَ بزّگ اِنت پرچا کہ بلوچءَ سیاسی ءُ مالی واک ءُ اختیار نیست۔ اے وھدءَ بلوچ سے مُلکانی تہا بھر اِنت پاکستان، ایران ءُ اوگانستان۔ ایشاں چہ ابید بلوچ گلف، سنٹرل ایشیا ءُ افریقہءَ ہم جوانیں کساس ےءَ جاہ منند اِنت۔ 

نوں سوال ایش اِنت کہ ھستیں نگیگیں جاورھالانی تہا بلوچ چے پیم دیمروہی کُت کنت؟ منی ھیالءَ بلوچ دیمروہی کُتگیں راجانی راجدپترءَ چہ در بہ بارتءُ ہر کُجا کہ جاہ منند اِنت دُرستاں چہ پیش وتءَ سیاسی پڑءَ یکجاہ ءُ منظم بکنت۔ ھکومتی ءُ ریاستی پیسلہ سازیں ادارہانی بھر جوڑ بیگءَ پہ جُہد بکنت۔ وھدے کہ بلوچ سیاسی رھشوناں چیزے ریاستی ءُ ھکومتی واک ءُ اختیار  رسیت گُڑا آ دُرستاں چہ پیش پہ وتی نودربر ءُ ورناہاں مزنیں وانگ ءُ زانگی ادارہ ءُ شاہ دربرجاہ جوڑ بکن اَنت۔ اکیڑمیہءِ دیمروہیءِ ہمراھیءَ آ بلوچ چاگردءِ انٹلیجنشیاءِ intelligentsia ہم دلبڑی بکن اَنت ۔ بلوچ وانندہ، پٹ ءُ پول کار، اھوالکار، نبشتہ کار، لبزانت، ازم کار ءُ زانتکاراں پہ اکیڑمی جوڑ بکن اَنت پرچا کہ چاگردی گیتریءَ پہ اکیڑمیہءِ ہمراہیءَ انٹلیجنشیاءِ ہم مزنیں بھرے مان اِنت۔ 

ہمے پیم کاروباری ادارہ جوڑ کنگ ءُ ورناہاں اے نیمگءَ آھگءِ سِکین دیگ ہم المی اِنت۔ اے کار نہ ایوک سیاسی رھشونانیگ اِنت بلکیں بلوچ کاروباری ٹّک ہم اے بابتءَ وتی کردے پیلو بکنت۔ اگاں بلوچ سیر ءُ ازگاریں مھلوک ٹرانسپورٹ ءُ زمینءِ کاروبارءِ ہمراہیءَ بلوچستان مستریں شھراں یک ءُ دو "اسٹیٹ آف دی آرٹ" پراہیوٹ یونیورسٹی ءُ ہسپتال جوڑ بکن اَنت تہ آھاں تاوان نہ بیت۔ چر ایشیءَ آ یک نیمگے کاروبار کن اَنت دومی نیمگءَ بلوچ زمینءِ ھّکءَ اوں ادا کن اَنت۔ پرچا کہ مہے وڑیں مُلکاں دُراھیں کارانی اُمیت چہ سرکارءَ دارگ تاوان اِنت۔ 

یک چاگردےءِ تہا دُراھیں مھلوک کیت۔ اگاں بلوچ سیاسی رھشون ءُ سیر ءُ ازگاریں ٹّک وتی راجی زمہ واریاں پیلو مکن اَنت گُڑا گُڑّی اُمیت بلوچ سول سوساہٹی ءُ وانندہیں مڑل کلاس اِنت۔ چوناہا سرکارءُ ریاستی ادارہانی دیما سول سوساہٹی ءُ کمیونٹی آرگناہزیشن کسانیں گروپ آں ۔بلے مرچیگیں ڑیجیٹل عہدءَ سول سوساہٹی دُنیاءِ ہمک کُنڑءَ چاگردی گیتریءَ پہ جُہد کنگءَ اَنت۔۔۔ جوانیں پراہیوٹ اکیڑمی جوڑ کنگءَ اَنت ءُ سرکار ءُ ریاستی ادارہاں ہم مجبور کنگءَ اَنت کہ آ اے بابتءَ وتی زمہ واریاں پیلو بکن اَنت پرچا کہ مرچی اے گپ ثابت بیتگ کہ ریاست بیدے جوانیں ادارہاں پدمنتگ ءُ بے سوبین بیت۔ ریاستءِ سوبینی ءُ دیمروہیءِ راز یکیّن اِنت کہ اگاں آ وتی لس مھلوکءِ ٹیکسانی بدلہ آھانی آسراتی ءَ پہ جوانیں ادارہ جوڑ کنت گُڑا آ رکھیت۔۔۔ گُڑا آ مانیت۔