من زاناں من ھچ نہ زاناں

من زاناں من ھچ نہ زاناں

     وہاب مجید 

بیگاہ ءِ وھد اِنت۔ من وتی لوگءِ کسانیں کتاب جاہءَ نِشتگ ءُ فرانسسز فوکویاماءِ "دی ہنڈ آف ہسٹری"ءَ وانگءَ آں۔ اناگتءَ منی چم دیمءِ کتابانی کباٹءِ شِلفاں کپ اِیت۔ ھما کتاب کہ من ونتگ آں آ گِستا ایر اَنت ءُ ھما کہ وانگی اَنت آ گِستا خانھانی تہا اَنت۔ بلے مرچی من سماہ کُت کہ منی گیشتریں کتاب یک ھاسیں پِگرےءِ شونءَ دینت۔ آ پگر ءِ سیادی گوں منی گوستءَ اِنت۔ نودربریءِ زمانگءَ بِگر داں روچے مروچی منی سنگتی گوں ھمے پگرءِ کتاب ءُ انساناں گوں بیتگ۔ اے پِگر اِنت راجدوستی، انسان دوستی، چاگردی بدلی، پروگریسو،  ءُ دیمرھی ءِ۔ وھدے کہ من وتی کتاباں چاراں تہ گِنداں کہ منی کسانیں کتاب جاہءِ گیشتریں کتاب ھمے پِگرءَ گوں سیادی دارنت۔ 

اے ھمے پِگر اِنت کہ چہ نودربری ءِ زمانگءَ من ءَ گون اِنت ءُ ھد ءِ ھمراھیءَ روچ پہ روچ مُھکم تر بوتگ۔ بلے پدا من مار اِت کہ علم وَ سکیّں مزن ءُ پراہ ءُ شاھگانیں دریایے۔ ءُ منی علم دریاءِ تاسے آپ نہ بیت اِنت۔ 

دُنیاءِ ھچ قوم، قبیلہ، مزہب، فرقہ ءُ مُلک کتابءِ وانگءِ ھلاپ نہ اِنت بلکینہ منی یک جنرل ابزرویشن ے کہ ھر کس کتابءِ وانگ ءِ سر ءَ زور دنت۔ آ مزہبی مردمے بہ بیت کہ ایتھیسٹے۔۔۔ فیمینسٹے بہ بیت کہ میل شاونسٹے۔۔۔ راجدوستے بہ بیت کہ فاشسٹے۔۔۔ ھر کس کتابءِ ارزشت ءُ آئیءِ وانگءِ سر ءَ گپ جنت بلے ایوک وتی "اسکول آف تھاٹ" ءِ کتابانی بابتءَ۔  وتی Biased ایں کتابانی۔ وتی قوم، قبیلہ، دین ءُ دودءُ ربیدگی کتابانی۔ 

علمءِ در برگ ءِ بُنیادی مکسد ءُ راہ بند راستی ءِ سر بوھگ اِنت ءُ راستیءَ تو داں ہما وھدی سر نہ بئے کہ  مخالف اسکول آف تھاٹءِ کتاباں مہ وان ات۔ دو ھلاپیں تھیوریانی وانگ ءَ گوں اے گپ پدّر بیت اِنت کہ کُجام تھیوری دلیل، رِیشنل، ثبوت ءُ عقل ءُ ھوشءِ بُنپدءِ سرا اوشتاتگ ءُ کُجام بے بُنیں ءُ انچاہیں کِسّہ آرگءَ اِنت۔ 

اگاں پرائیمری اسکولءِ یک کسان سالیں نودربرے سادہیں کِسّہ ءُ شائریءَ گوں وتی کتابانی وانگءِ سفرءَ بُنگیج بکنت گُڑا اے نیچرل اِنت۔ بلے انچو کہ سال پہ سال آ مستر بوان بیت ءُ کالج ءُ شاہ دربرجاہءَ روت گُڑا باہد اِنت کہ آ وتی پسندءِ کتابانی ھمراھیءَ سادہ ءَ چہ مشکلیں سرھالانی سر ءِ کتابانی وانگءَ ھم بِندات بکنت دانکہ آئیءِ ورلڈ ویو گیشتر ریشنل ءُ پراہ ءُ شاھگان بہ بیت۔ 

 ھستیں عہدءَ مارا unlearn ءُ relearn کنگءِ نوکیں تھیوری یے Alvin Toffler ایلون ٹوفلرءَ پجّار کناہینتگ بِزاں کہ وھدءِ ہمراہیءَ انسان وتی آوٹ ڈیٹیڈ اِیں علمءِ جاگہءَ ہما فیلڈءِ نوکیں پٹ ءُ پولی علمءَ وتی بکنت۔ بیست ءُ یکمی کرنءِ وانندہیں مہلوک ھما گُشگ بیت اِنت کہ آ ھمک روچ نوکیں علمءُ ھنرءِ دربرگءِ جُہدءَ بکنت ءُ وتی کُہنیں علمءِ بُن اشتءِ سر ءَ نوکیں علمءِ ماڑیءَ مِکّ بکنت۔ 

ہر انسانے وتی گوست، وتی کہول، چاگرد، وانگجاہ، مزہب ءُ دودءُ ربیدگ ءِ سببءَ یک ھاسیں پگر ءُ شخصیتے ءِ مالک بیت اِنت۔ یک ھاسیں چاگردی، مزہبی ءُ راجی پگرےءِ واھند بیت اِنت۔ ایشیءِ تہا ھچ ھرابی نیست۔ ھرابی ہما وھد پیداک بیت اِنت کہ ما ایوک وتی پگرءَ راست ءُ دومی قوم ، مزہب ءُ چاگرداں ایر بجن اِنت۔ راستیءَ سر بوھگءَ پہ مارا وتی دماگءِ بندیں دروازگ پچ کنگ لوٹ اَنت دانکے آہیءِ تہا صباءِ سارتیں گواتے بیت۔ 

نودربری ءِ زمانگءَ جنیں آدمءِ بارہ ءَ منی پگر روایتی ءُ narrow بوتگ۔ بلے وھدءِ ھمراھیءَ مرچی منی پگر بدل بوتگ۔ مرچی من سرپد باں کہ جنیں آدم ھم مردیں آدمءِ وڈ ءَ "انسان" اَنت۔ آھانی مارشت ءُ جزبات است اَنت۔ سیاسی، چاگردی ءُ مالی ھکّ آھانی پیداہشی انسانی ھکّ اَنت۔ مروچیگیں بیست ءُ یکمی کرنءَ اے گپ ثابت اِنت کہ ھچ چاگرد داں ھما وھدی جوانیءَ دیمروھی کُت نہ کنت دانکہ آ وتی پنجاہ درسد آبادی بزاں کہ وتی جنیں آدماں تعلیم، روزگار، سیاست ءُ ریاستءِ چِست ءُ ایرانی تہا برابریءِ موہ مہ دنت۔ ما دور مہ روایں ۔ بنگلہ دیشءَ بچارایں کہ اودا گوستگیں سِی سالاں جنیں آدماں علم ءُ ہنر دربُرتگ ءُ "اکنامک امپاورمنٹ"ءَ پد وتی مُلکءِ جی ڈی پی گروتھ ءُ ایکسپورٹ تیزیءَ گوں ودینتّگ۔  

منی ھیالءَ ما پمشکا کتاب مہ وان اِنت کہ مارا ھر پیم وتی کُہنیں سیاسی ،چاگردی ءُ ادبی پگر دلءِ بندءَ دارگی اَنت۔ ما بدل بوتگیں وہد ءُ نوکیں پٹ ءُ پولی علم، دلیل ءُ ریشنلءَ وتی رھنما اُصول جوڑ بکنیں۔ 

مئے شائر شائریءِ کتاب وان اِیت۔ مئے افسانہ نویس افسانہ وان اِیت۔ ھمے پیم سیاسی ءُ مُزاحمتی ادب وانوک ایوک وتی پگرءِ کتاب وان اَنت۔ منی ھیالءَ اے ھرابیں گپّے نہ اِنت کہ ہر کس وتی شوک ءُ تبیتءِ کتاباں بہ وان اِیت۔ بلے اگاں آ ایندگہ سرھالانی کتاباں ھم کم کمّے بہ وان اِیت گوں گُڑا آئیءِ علم ءُ زانت گیشتر پراہ ءُ شاھگان بیت اِنت ءُ آئیءِ گپ ءُ نویسگءِ تہا ھم زیباہی یے کیت اِنت۔ 

ما گوں ھمے نیتّءَ کتابے بہ وان ایں ءُ کواّساں گوش بہ دار انت کہ مئے علم بہ ودیت ءُ ما نوکیں چیزے در بہ برانت۔ بقولِ سُقراط "من زاناں من ھچ نہ زاناں"۔ پرچا کہ علم دریا یے ءُ پٹ ءُ پول کار ھمک روچ اے دریاءَ وتی نوکیں علم ءُ تھیوریاں گوں گیشتر پراہ ءُ شاھگان کنان اَنت پمشکا انسان امینچو کہ گیش بہ وان اِیت آ گیشتر ماریت کہ آ ھچ نہ زانت۔ بلے نہ زانگءَ چہ زانگ شر تِر اِنت۔ وانگ شر تِر اِنت۔