وش ات اَنت عہدی دَور؟

وش ات اَنت عہدی دَور؟
  

 وھاب مجید

انسان وھدے کہ پیر بیت آئی ءَ وتی کسانی ءُ ورناھی یات کیت۔ آ Nostalgic ءُ Narcissism ءِ شکار بیت ایں۔ پرچا کہ پیری بدنی نِزوری ءُ نادراھیانی ھمراھی ءَ ایوکی، دُنیا ءِ ناپائیداری ءُ زند ءِ وشیانی زوت ھلاسی ءِ نفسیاتی جھیڑہ ھم کاریت۔ پمشکا کماش وتی عہدی دور ءَ یات کن اَنت۔ اے یک فطری گپّے۔ بلے بازیں کماشے وتی ورناھی عہد ءَ چہ ھستیں عہد ءَ شر تر ءُ گھتر لیک اِیت۔ منی ھئیال ءَ ھمدا کماش کمّو گیشیں کن اَنت۔

کماش وتی وشیں عہدی دھر ءِ مُقدمہ ءَ اے وڑ ایر کن اَنت کہ آھانی کسانی ءَ دُنیا وش بیتگ۔ آ دَور ءَ ایمان بیتگ۔ برات ءُ گُھاری بیتگ۔ مھر ءُ دوستی بیتگ۔ انسانیت بیتگ۔ امن ءُ ایمنی بیتگ۔ کسّ ءَ کسّی ھک نہ وارتگ۔ ھر کس ءَ مُشکل ءِ وھد ءَ دومی ءِ مدت ءُ کُمک کُتگ۔ بلے مرچی نفسا نفسی اِنت۔ کسّ کسّی نہ اِنت۔ دُنیا ھلاس اِنت۔ کُشت ءُ خون اِنت۔ بے پردگی ءُ بے ایمانی اِنت۔ دوستی ءُ مھر ءَ دیر اِنت کہ لڑّ اِتگ۔ اے دُراہ چاگرد ءِ زوالی ءُ وڈالی ءِ نشانی اَنت۔

ایشی ءَ چہ پیش کہ من کماشانی عہدی دَور ءُ مرچیگیں عہد ءِ شرّی ءُ نِزوریاں دیم پہ دیم بہ کناں منی ھئیال ءَ شر تر اے بیت کہ ما بنی آدم ءِ گوست ءِ مزنیں واقعہ ءُ چست ءُ ایرانی چار ءُ بچار بکنیں۔

آرکیالوجسٹ ءُ تاریخ دان گُشنت کہ بیست ءُ پنچ لکھ سال اِنت کہ انسان اے زمین ءِ سرا موجود اِنت۔ بِندات ءَ ہوموروڑولفینسس، ہوموایرکٹس ءُ پدا نینڈرتال بیتگ اَنت کہ اِشانی تہ ءَ ایوک یک انسانی اسپیسی یے وھد ءِ سرد ءُ گرم ءَ چہ وت ءَ رکینگ ءَ سوبین بیتگ ءُ survive ئے کُتگ۔ آ اسپیسی ہوموسیپین Homosapien اِنت بزاں کہ اے نبشتانک ءِ وانوک، نویسوک ءُ ھما دُراھیں ھپت ارب ءَ چہ گیشیں انسان کہ مرچی بیست ءُ یکمی کرن ءَ ھم زمین ءِ سرا جاھمنند اَنت ءُ زند گوازینگ ءَ اَنت۔ آ دگہ بحثے کہ پروفیسر ہراری گُشیت کہ دیمترا ہوموسیپین ھلاس بنت ءُ ایشانی جاگہ ءَ انسان ءِ وتی جوڑ کُتگیں intelligent design ءَ گوں آرٹیفیشل انٹلیجنس ءِ مشینی انسان ءُ روبوٹ بنت۔

انسان ءِ بِنداتی دَور سِنگ ءُ غارانی دور بیتگ۔ اے سکیّں سادھئیں دَورے بیتگ۔ لاپ ءَ پہ انسان ءَ شکار کُتگ ءُ زند ءَ پہ جنگلی رستراں چہ وت ءَ رکینتگ۔ بنی آدم ءِ راجدپتر ءِ مستریں بدلی ءُ انقلاب مرچیگ ءَ چہ دوازدہ 12 ہزار سال ساری اتکگ وھدے کہ انسان ءَ کِشت ءُ کِشاری ءِ بِندات کُتگ ءُ یک جاہ یے جاھمنند بیتگ۔ اے ھمے دَور اِنت کہ کشت ءُ کشاری زمین ءِ ارزشت گیش بیت اِنت ءُ انسان زاتی نپ ءُ پائدگ ءُ "نجی ملکیت"ءِ نیمگ ءَ روت۔ قبیلہانی سردار ءُ زوراور شرّیں پیداواری زمیناں وتی ءُ وتی کھول ءِ قبضہ ءَ زیر اَنت۔ چمیدا چہ جاگیرداری ءُ دیمترا کسان کسانیں دیات ءُ شھر جوڑ بنت۔

کِشت ءُ کِشاری ءُ زرعی انقلاب ءِ یازدہ 11 ہزار سال رند انسان ءَ راجدپتر ءِ دومی مستریں بدلی دیست بزاں کہ "صنعتی انقلاب". نی انسان ءَ ڈگار ءِ جاگہ ءَ فیکٹریاں کار بِنا کُت ءُ ھزارانی ھساب ءَ چیز جوڑ ءُ بھا کُت انت۔

یورپ ءِ صنعتی انقلاب ءَ چہ ساری اود ءِ انسان ماڈرناہزیشن ءِ نیمگ ءَ شُت۔ اے Modernization یورپ ءِ لس مھلوک ءِ زُرمبشتاں آورت چُش کہ Renaissance , Reformation ءُ Enlightenment ءِ زرمبشت کہ ایشاں یورپ ءِ ءُ ھاس فرانس ءِ تیوگیں چاگرد بدل کُت۔ 1789 ءَ انقلابِ فرانس اتک۔ اود ءَ بادشاھی ءُ فیوڈل ازم ھلاس بیت۔ اے ھمے وھد ات کہ دیمترا ریاست ءَ مذہب چہ وت ءَ جتا کُت ءُ شھریانی زاتی عمل قرار دات۔ یورپ ءِ dogma ءِ جاگہ ءَ rationality ءُ ریشنل پِکر ھمے وھد ءَ تیزی ءَ گوں دیما روت۔ اے ھمے وھد ات کہ یورپ ءَ ساہنس ھم گُشادی ءَ گوں دیمروھی کنان ات ءُ دومی نیمگ ءَ لس مھلوک ءَ وتی انسانی ھکّانی بابت ءَ روچ پہ روچ گیشتر سرپدی رسگ ءَ ات۔ پدا 1917ءِ روس ءِ سوشلسٹ انقلاب اتک۔

ھمے وھد ءَ اولی جھانی جنگ 1914-18 ءُ 1939-45 ءَ دومی جھانی جنگ بیت اَنت۔ ایشی ءَ چہ پد United Nations جوڑ بیت کہ جھانی امن ءَ پہ جُھد ءِ زمہ دار قرار دیگ بیت۔

اگاں ما کِشت ءُ کِشاری دَور ءَ بِگر داں دو اِیں جھانی جنگاں بیا ایں ءُ پدا مرچیگیں انٹرنیٹ ءُ پوسٹ ماڈرن ازم ءِ دَور ءِ تجزیہ بہ کنیں تا گِندیں کہ انسان ءِ گوست زوراک ءُ نِزوریں ٹک، قبیلہ ءُ قومانی میان ءَ جنگ ءُ جدل ءُ کُشت ءُ خونءِ داستان اِنت۔ زوراک ءَ نِزور ءِ مال ءِ ورگ ءُ آئی ءِ سرا ھاکمی کنگ ءَ پہ ھر وھد لانک بستگ۔

گُشنت کہ اولی جھانی جنگ ءَ دو کروڑ ءُ دومی ءَ پنچ کروڑ انسان جنگّ بیت۔ اگاں ما شخصی ءُ Micro لیول ءَ ھم بچاریں داں گِندیں کہ زیک ءَ گریبی، گُلامی ءُ واجھی چہ مرچیگ ءَ گیشتر بیتگ۔ انسانی ھکّانی منگّ نامہ Human rights declaration 1948ءَ اتکگ کہ آئی ءِ سبب ءَ دُنیا ءِ بازیں مُلکاں مردین آدمانی ھمراھی ءَ جنین آدم، ٹرانس جینڈر، مذھبی ءُ لسانی اقلیت، مزدور ءُ معزوراں برابری ءِ شہری ھکّ داتگ اَنت۔ دومی نیمگ ءَ اے ھم راست اِنت کہ دُنیا ءِ لھتے مزنیں ریاست چُش کہ امریکہ، چین، روس ءُ دگہ بازیں زوراوریں مُلکے مرچی ھم انسانی ھکّانی سرا جوانی ءَ عمل کنگ ءَ نہ اِنت۔ بلے اگاں زیک ءُ مرچیگیں جاورھال دیم پہ دیم کنگ بہ بنت گُڑا انسانی زند ءِ آسراتی ءُ ھکاّنی ھساب ءَ مرچیگ بھتر ءُ گھتر گندگ ءَ کیت۔

یورپ کہ انسانی ھکّ، انساپ ءُ برابری ءِ ھوالہ ءَ دُنیا ءِ شرتریں براعظم زانگ بیت اِنت اود ءَ ھپت سد سال ساری زُلم ءُ جھالت ءِ تھاری ءَ ھر چار نیم ءَ مانشانتگ بیتگ. یورپ ءِ Medieval age بنی آدم ءِ راجدپتر ءِ سیاہ ءُ تھاریں دھرانی تہ ءَ دَھرے زانگ بیت اِنت۔ بلے آھاں چہ وتی ھرابیاں در بُرتگ ءُ مرچی یورپ ءِ سوشل ویلفیر اسٹیٹاں دُراھیں شھریانی ھّک برابر اَنت ءُ آھانی میان ءَ زبان، رنگ ءُ نسل ءُ مذھب ءِ ھچ وڑیں پرک ءُ پیر نیست۔

دومی نیم ءَ چین کہ اودا کمیونسٹ پارٹی ءِ ڈکٹیٹر شپ اِنت آئی ءَ ھم گوستگیں چِل 40 سالانی تہ ءَ وتی ھشتاد 80 کروڑ شھری چہ گریبی ءَ درکُتگ ءُ مڈل کلاس ءَ سر کُتگ۔ ایوک چِل سالانی تہ ءَ کروڑانی مھلوک ءَ چہ گریبی ءُ ھمشامی ءَ چہ در کنگ ءِ اے درور تیوگیں انسانی راجدپتر ءَ نیست۔ اے ھمے چین اِنت کہ گیشتریں وھداں گریبی، نشہ ءُ کُشت ءُ خون ءِ آماچ بیتگ۔

ھمے پیم اگاں ما وتی بِزاں کہ بلوچ ءِ گوست ءَ بچاریں تا گِندیں کہ مئے راجدپتر چو ایندگہ بازیں راجانی وڑا وت ما وتی کُشت ءُ خون ءُ مستری ءُ کستری ءِ بنیاد ءِ سرا ایر بیتگ۔ ادا علم ءُ ھنر ءُ ماڑرناہزیشن ءِ نام ءُ نشان نہ بیتگ۔ زیک ءَ یلہ کن مرچی بیست ءُ یکمی کرن اِنت۔ مرچی ھم تئی چاگرد یک نیم قبائلی ءُ زات ءُ زُریاتی چاگردے کہ اِدا لس جاورھال علم ءُ ھنر ءُ انسانی ھکاّں چہ سک دور اَنت۔ بلوچستانءَ مرچی ھم گیشتریں مھلوک دیہات ءُ جنگلاں جاھمنند اَنت کہ آھانی کار مالداری ءُ کِشت ءُ کِشاری اِنت۔  اے ھمے روزگار ءُ زرائع پیداوار اَنت کہ دیمروھی کُتگیں راجاں چار سد سال ساری یلہ کُتگ اَنت ءُ  انڈسٹرلاہزیشن ءِ نیمگ ءَ شُتگ اَنت۔

کوئٹہ ءَ چہ ابید تیوگیں بلوچستان ءَ مرچی ھم مزنیں شھر نہ گوائیت۔ بنی آدم ءِ راجدپتر شاھد اِنت کہ ھمُک چاگرد ءَ civilization ءِ بُنزہ شھر بیتگ اَنت۔ تُربت، خضدار، گوادر ءُ نصیر آباد ھم شھر ءِ definition ءَ نیا اَنت۔ اشانی ھستیں شھری آسراتی ءُ آبادی ءِ ھساب ءَ اے تنے وھدی ھم ٹاون اَنت۔

نوکی کم کم ءَ یک کسانیں بلوچ وانندہ مڈل کلاسے emerge کنان ءُ دیم ءَ آیان اِنت۔ اے ھمے کسانیں مڈل کلاس اِنت کہ سیاسی، علمی ءُ ادبی پِڑ ءَ بلوچ چاگرد ءِ بدلی ءُ گھتری ءَ پہ شعوری جُھد کنگ ءَ اِنت۔ بلے لس جاورھال گُشنت کہ مئے چاگرد مرچی ھم نیم قبائلی یے ءُ سائنسی پِکر ءَ چہ دور اِنت۔ کمّے سما کن اِت کہ اگاں مرچیگیں ھال ایش اِنت گُڑا بلوچ ءِ وشیں عہدی دور کُجام بیتگ؟ بلے اِدا دگہ سوالے ھم پیداک بیت اِیں کہ زی بلوچ ءِ پدمنتگی ءُ بے علم ءُ ھنری ءِ زمہ وار کے بیتگ؟ ءُ مرچی کے اِنت؟ اے دگہ بحثے۔ بلے ایشی ءِ زمہ دار بلوچ ءِ گوستگیں ھاکم، سردار، میر ءُ امیر بیتگ اَنت ءُ مرچی ھم ریاست اِنت، ھستیں ھاکم اَنت، کرپٹ ءُ بے ایمانیں سیاسی ءُ قبائلی راھشون اَنت۔ بلے اے دُراھیں جھیڑہ ءُ نیستی وتی جاگہ ءَ بلوچ ءِ چاگرد ھم ایندگہ چاگردانی وڑا evolve بیان اِنت۔ اے راست اِنت کہ دیمروھی ءِ گام سُست اَنت بلے چہ زیک ءَ انیگیں دَور کمےّ شر تر اِنت۔ 
گھتری ءُ شرتری ءِ دومی درور گوادرئیگ اِنت۔ اگاں ما گوادر ءِ مشکت ءِ والی ءِ دَور ءَ بہ چاریں گُڑا ھندی کماش گُش اَنت کہ والی ءِ زمانگ ءَ گوادر ٹاون ءُ ایشی ءِ کش ءُ گور ءِ والی ءِ انتظامی علاقہ چُش کہ نگور شریف، سُربندن ءُ پشکان ءَ گریبی ءُ نیستی ءَ ھر نیمگ ءَ مانشانتگ بیتگ۔ والی ءِ لس مھلوک زند ءِ بُنکی آسراتیاں چہ زبھر بیتگ اَنت۔ میدانی مائیگانی یک بھرے ءِ برگ والی ءِ کارندیانی ھمُک روچی کار بیتگ۔ اے ٹیکس ءِ بدلہ مھلوک ءَ ناں ورگی آپے رستگ ءُ نا کہ جان سلامتی ءُ وانگ ءُ زانگ ءِ آسراتی یے۔

من نہ گُشاں کہ مرچی مئے مھلوک آہیڈیل ایں زندے گوازینگ ءَ اِنت بلے اے ھم راست اِنت کہ ڈکیّں نان ءُ لِجّر گیشتریں مھلوک ءِ دست رسا اِنت۔ چہ زیک ءَ مئے مھلوک ءِ زند شرتر بیتگ ءُ گیشتر شر کنگ ءَ پہ سیاسی، علمی ءُ چاگردی پِڑاں جُھد جاری اِنت۔

بلے مئے کماش Nostalgia ءُ Narcissism ءِ شکار اَنت۔ شر ءُ شِرّ، نیک ءُ بد، ایمان ءُ بے ایمانی زی ھم بیتگ ۔ مرچی ھم است۔ بلے علم، ساہنس ءُ انسان ءِ اجتماعی زانشت ءِ سبب ءَ مرچی بنی آدم ءُ ھمُک چاگرد زیک ءَ چہ وشتریں زندے ءِ مالک اِنت. مرچی انسانی ھکاّنی پامالی ءِ ھلاپ ءَ گپ ءُ مُزاھمت بیت ایں۔ مرچی دُراھیں مُلکانی آئین ءُ قانون ءِ کتاب ءَ گُلامی ھلاس اِنت ءُ جُرمے۔ سوشل ویلفیر ریاستاں مردین آدمانی ھمراھی ءَ جنین آدم، LGBT، مزدور، معزور ءُ نسلی ءُ مذھبی اقلیتاں ھما دُراھیں انسانی ھکّانی ضمانت داتگ کہ پیش ءَ ایوک اسپیت پوستیں شھریاں رستگ اَنت۔

ھستیں عہد ءَ ایشیا، افریقہ ءُ لاطینی امریکہ ءِ بازیں مُلکے تنے وھدی ھم وتی لس مھلوک ءَ وشھالی، برابری، انساپ، آزاتی ءِ انسانی ھکّ ءُ جوانیں زندے دیگءَ سوبین نہ بیتگ اَنت۔ ایشی ءِ مستریں سبب یک نیمگے آھانی ھندی ھاکم ءُ زوراوریں کلاس ءِ ردیں پالیسی ءُ زُلم ءُ زیادتی اَنت ءُ دومی نیمگ ءَ ھمے وڑیں بازیں ھاکمانی پلہ مرزی کنگ ءَ پہ امریکہ ءِ ڈبل اسٹینڈرڈیں پالیسی اَنت۔  بلے راجدپتر ءِ سبک ھمیش اِنت کہ وھد ھچبر یک وڑا نہ اوشتیت. اگاں یک چاگردے ءِ اڑ ءُ جنجال گیش بیان بنت گُڑا اود ءَ بدلی ءِ منزل ھم نزّیک بیان بیت۔