فلسفہ اسلام و یونان

نبشتہ کار:      پروفیسر صبادَشْتیاری 

چمشانک:       اکرم راز

فلسفہ چی یے؟

فلسفہ اِنسانی سوچ ءِ  یک بھرے کہ دومی اِنسان ءَ  مَنّاکیں (Logicable) پَسّہ دَنت ۔  فلسفہ دو یونانی گال philo ءُ   Sophia چہ جوڈ بوتگ۔ اِشانی بِزانت دوستی ءُ  داناھی یا راستی ءِ  پَٹءُ  پول کنگ اِنت ۔ھمے دابءَ  کَنگھم وتی کتاب problem of philosophy ءِ  تہا نبشتہ کَنت کہ ھَر اِنسان کِساس یک ھَدےءَ  داں فلسفی اِنت ۔ ھمک اِنسانءِ  تہا مَنّانک دیْگ ءِ بودَشْت ھَست بلے باز چمے ھُنرءَ  گیش سوبین بیت ۔ فلسفہ ءِ بُندپتر ھمنکدر کوھن اِنت ھمنکدر بنیادم۔ فلسفہ ءَ  ناں کسے گُوں یک اِنسانے ءَ بَندوک کُت کَنت نئنکہ گوں یک ھَلکےءَ  ۔ بلے  رسمی دروشمءَ  فلسفہ درستاں چہ پیسر یونانءَ  بِندات بوتگ ۔

فیثاغورث اولی بنیآدم اِنت کہ آئیءَ  پہ فلسفہ ءَ شوکیں بِزانتے   گِچین کُتگ کہ فلسفہ اِنسانی فکر ءِ  ھما بھر اِنت وت کار نہ کنت بلے  دومی بنیادمءَ  شونءُ  سکین اَلّم دَنت ۔

مَنّانک (Logic)

منّانک وت یک پراہ ءُ  شاھِگانیں علمے  بلے اِشی ءِ رَگءُ  روتگ گُوں فلسفہ ءَ باز نزیک سْیادی دار اَنت ۔ بنی آدم  گیدی ءِ دِلبندءَ  وڈوڈیں جاورھالاں گوں دُچار کپتگ ھمے ھَڈءُ  جنجالانی سوبءَ  پہ وتا جِتا جِتاھیں راھے شوھازتگ ۔ باز وھدا راستی (Reality) آئیءَ  چہ اَندیم بوتگ ءُ  ھمے راستی ءِ شوھازگءَ  وتی کَشءُ  گوْراں چہ اَنچیں آشناھیں چیزے شوھازتگ پہ ڈیلءُ  بالاد ، چہرگءُ شُبینءَ  گوں ھما ندیستگیں چیزا گُوں ھمدپ بوتگ اَنت ۔ ھمے آشناءُ  ھمدپیں چیزاں بنی آدمءِ  راستیءَ را ھَستانکی دروشمءَ  آؤرتگ۔ ھمے راستیءَ  را مَنّانک (logic)  گُشگ بیتگ۔

فلسفہ ءُ  مزہب 

فلسفہ بِنداتءَ  چہ راستی ءِ سَرا بیسْہ کَنت ھمے چیزانی شوھازا اِنت کہ گِیدی، زندگی،ھُدا ءُ  روح ءِ راستی چی اِنت ءُ  مزہب ھم چہ بِنداتءَ  ھمے بُنگپّانی سَرا ترْان کَنت ۔ مزہب باز وھدا بنی آدمءَ  را زوت فیصلہ کنگءَ  پرماھئت بلے فلسفہ جَزباتی کم  عقلی اناں، منّانکانی سَرا گیشتر بیسْہ کَنت ۔  فلسفہ درستاں چہ پیش پَٹءُ  پول ءِ  سِکین ءَ  دَنت ءُ  رندا بیسْہ کنگ ئے ۔ فلسفہ چیزے درگیجگءَ  چہ پَد ھم ھَست مانوکیں تَنقیدا وتی تہا جاہ دَنت بلے مَزہب باز وھدا چَریں چیزاں چہ وتا یکِر کنانءَ  رؤت ۔ 

مزہب گُشیت اِنسان اے گیدی ءِ دلبندءَ  آجو اِنت ھرچی کَنت یا نہ کَنت ءُ  پدا اشی ءِ سرا ھم بیسْہ کَنت کہ ابید چہ ھُدا ءِ اِرادگاں ھَرچ جُنزے ءِ وجود بےوس اِنت ۔ ھُدا ءِ  اِرادگاں چہ ابید اِنسانءِ  زِندمان ھُرک اِنت  گُڈاں  زوراکی ایش اِنت کہ اِنسان ھما پیم لوٹیت آ وڈ کُت نہ کنت ۔ فلسفہ گُشیت اِدا چہ ھمے زانگ بیت اِنسان آجو نہ اِنت کسےءِ  وازمَنْدگیں ۔  اِنسانءَ  شَرءُ  ھرابیں کار ءِ سِکین دیْگءَ  پَد بھشت ءُ  دوزہ یک زوراکی یے ۔ 

ڈارون گُشیت بنی آدم ءَ  وتی طبعیت چہ وراثتءَ  گُون اِنت کہ آئی ءِ تہا چِنچو ھَدّا داں اُوپار کنگ ءِ سِکَت اَست یا ناں ۔ اِنسانءَ  جیڈگ داناھی بودَشْتءُ  کمال چہ وراثتءَ  گُون اَنت  وھدے یَک بنیادمے  بِنداتءَ  چہ اے بودناکیانی واھُندیں تاں آئی ءِ آجوھی وتی سیمسراں گوْاز کَنت ۔ باز فلاسفرانی فکرءُ  لیکا ھمیش اِنت کہ اِنسان آجو نہ اِنت۔  مزہبءِ  دِگا چُشیں بازیں بھر اَست کہ فلسفی دابءَ  چہ جِتا اَنت چوشکہ تقدیر ۔۔ 

اِسلام ءِ  تہا چُشیں بازیں کار اَست کہ فلسفہ آیاں پہ جْوانیءَ  مَنّیت چوشکہ بنی آدمءِ  اِخلاق ءِ  سَرا اِسلامءَ  باز شیواریءَ  گوں گْوَشتگ ءُ   دگا ھم بازیں جِتاءُ  زیبناکیں کار ھَست کہ آیانی وجود ءُ  بستار مھکم اِنت ۔

فلسفہ ءُ  سائنس 

سَر جیمس جینز گُشیت " زانتءِ  ھما تَبک کہ ھماجاہ ءَ سائنس یل دنت ھمودا  فلسفہ بُنگیج بیت " 

فلسفہ چوناھا سائنسءَ  گوں باز نَزیکی داریت پرچہ کہ ھَردویں یکیں کِشک ءِ مُساپراں بَس دوئینانی تَب کمے جِتاہ اِنت ۔  فلسفہ ءُ  سائنسءِ  تپاوت ھمیش ایں کہ سائنس زاھِریں چیزءِ  ھَستی ءِ  سَرا پٹءُ  پول کَنت ءُ  فلسفہ آئی ءِ روحانی بھرے سَرا ۔ پمشکہ گُشنت سائنس یک جِسمے  ءُ  فلسفہ یک روح یے ۔

منی اے چمشانک پہ اے وانگی ءَ  سَک لُک ءُ  ناتوان اِنت منی بَس یک کسانیں جُھدے ءَ  کہ کمے اے وانگیءَ  دیما بْیاراں دانکہ کسے ءِ دیما بہ کپیت ءُ  پہ وتا ھَژدری ایں زانت بہ شوھازیت ۔ 

اشی ءِ  تہا فلسفہ ءِ بِنداتءَ  دانکے مُسلمان فلاسفرانی پہ جْوانیءَ  درنگازی بیتگ ۔۔فیثاغورث ،سُقراط، افلاطون، ءُ ارسطو ءَ  بِگر دانکہ مُسلمان فلاسفر چوشکہ ابو یوسف الکندی، ابوالنصرالفارابی، ابو علی سینا ، ابن رَشد، الغزالی ، ابن طفیل ، ابن عربی ، مولانارومی ، مجددالف ثانی ، شاہ ولی اللہ ءُ  علامہ اقبالءَ  داں فلسفہ ءِ سَر بوْگ ءُ  اِشانی فلسفیانہ تراناں پہ جْوانیءَ  ھوار گیجگ بوتگ ۔۔