ڈیجیٹل رسانکدر ءُ ￶بلوچ راجدوستی

جیئند ساجدی/ ایسپ بلوچ

دلگوش; جیئند ساجدی ءِ ￵اردو نبشتانک ”ڈیجیٹل میڈیا اور بلوچ نیشنلزم“،ایسپ بلوچ ءَ ￴بلوچی ءَ ￴ترّینتگ۔ اے رجانک ءِ ￵ھاترا جیئند ساجدی ءَ ￴چہ نبشتہی دروشم ءَ ￴موکل گِرگ بوتگ۔

زانتکارانی لیکہ انت کہ راجدوستی ءِ ￵دیمروئی ءَ ￴لس رسانک ءِ ￵مزنیں کردے است۔ اے ھیال ءِ ￵منّوگریں زانتکار بینیڈک اینڈرسن ءُ ￶مائیکل بلیغ وتی کتاب imagined Communities ءُ ￶Banal Nationalism ءِ ￵ تہ ءَ ￴نویس انت کہ راجدوستی رسانکدر ءِ ￵پیداوار انت۔ ھردیں پرنٹ ٹیکنالوجی ءِ ￵دیمروئی بوت تہ راجدوستی ءَ ￴دیمروئی کت۔ اے ھالتاک ءُ ￶تاکبنداں لس مھلوک ءِ ￵میان ءَ ￴رھوت جوڑ کت ءُ ￶یورپ ءِ ￵اندر ءَ ￴راجدوستی ءِ ￵لیکہ شِنگ بوت۔ امریکی نبشتہ کار مارٹن ایکس مین وتی کتاب ءَ ￴نبشتہ کنت کہ 1948 ءَ ￴پیش بلوچ ءِ ￵گور ءَ ￴راجی سما (شعور) نہ بوتگ۔ ایشی ءِ ￵مستریں سوب بلوچ زمین ءِ ￵پراہ شاھگانی ءُ ￶انفراسٹکرچر ءِ ￵نہ بوھگ بوتگ پمے سوب ءَ ￴بلوچانی میان ءَ ￴رھوت نزور بوتگ۔ ایکس مین دیمترا نویس ایت کہ وھدے 1948 ءَ کلات اِستان ءِ ￵وجود ھلاس کنگ بوت تہ بلوچ راجدوستی بندات بوت۔ لھتیں انچیں گپّ بلوچ زانتکار میر مھمد علی تالپور ءِ ￵انگریزی نبشتانکے ءِ ￵تہ ءَ ￴ھم مارا گندگ کئیت۔ میر تالپور نبشتہ کنت ھژدھمی صدی ءَ ￴بلوچانی سئے اِستان بوتگ انت، چشکہ استیں پاکستانی بلوچستان ءِ ￵کلات استان،استیں زرباری پنجاب ءِ ￵دودائی سلطنت کہ ایشی ءِ ￵سرا ھوت بلوچاں بادشاہی کتگ ءُ ￶استیں زمانگے سندھ کہ پیسرا اِیدا بلوچ تمن تالپور آنی سرکار بوتگ۔ بلے اے سئیں استانانی میان ءَ ￴ھچ وڑیں رھوت نہ بوتگ پمشکہ آ راجی اتحاد ءِ ￵جوڑ کنگ ءَ ￴بے سوب بوتگ انت۔ اگاں اے سئیں استاناں رھوت جوڑ بہ کت ایں تہ اے دمگ ءِ ￵مزنیں تاکت بوتگ اتنت۔

غالباً پاکستان ءِ ￵جوڑ ￴بوھگ ءَ ￴پد وفاق ءِ ￵بدیں روِش ءِ ￵سوب ءَ ￴بلوچ راجدوستی ءَ ￴دیمروئی کتگ۔ اے بابت ءَ ￴پروفیسر مانٹسیریٹ گوبرنو نبشتہ کنت اگاں ایردست ءُ ￶اقلیتیں راج ئے ءِ ￵سرا زوراکی کنگ بیت تہ باز وھدا آئی ءِ ￵راجی سما دیمروئی کنت۔ پہ درور اسپین ءَ ￴فرانکو ءِ ￵سرکار جوڑ بوت تہ آئی ءَ ￴باسک راج ءِ ￵سرا زوراکی کت ءُ ￶ایشانی ￵پجّار ءِ ￵ھلاس کنگ ءِ ￵جھد کت۔ باسک زبان ءِ ￵سرا پابندی جنگ بوت ءُ ￶ایشانی میتگ ءُ ￶ھندانی تہ ءَ ￴اسپینی آبات کار آباد کت انت۔ ھمے سوب ءَ ￴باسک راج ءِ ￵راجی سما ءِ ￵تہ ءَ ￴دیمروئی اتک،اسپین، باسک راج ءِ ￵راجی سما ءِ ￵ھلاس کنگ ءَ کدی ھم سوبمند نہ بوت۔ پاکستان ءِ ￵ھاکم اسکندر مرزا، ٹکّا خان،ایوب خان،یحیی خان ءُ ￶ذولفقار بھٹو ءَ ￴ھم بلوچستان ءِ ￵سرا تاکت ءِ ￵نابرجم کارمرز کتگ۔ چہ ایشی ءَ ￴بلوچستان ءَ ￴چار انسرجنسی جنزیتگ ءُ ￶بلوچ ءِ ￵راجی سما ءِ ￵تہ ءَ ￴گیشی اتکگ بلے گوستے چاریں انسرجنسیاں چہ استیں انسرجنسی گیش اسرمند تر انت۔ ایشی ءِ ￵مستریں سوب ایش انت کہ گوست ءَ ￴بلوچ ءِ ￵گور ءَ ￴رسانکدر نہ بوتگ ءُ ￶پاکستان ءِ ￵مین اسٹریم رسانکدر یک کمرشل رسانکدرے بوتگ کہ ایش تاکتوراں زوت وتی دست ءِ ￵چیرا ￴آؤرتگ ءُ ￶چہ ایشی ءَ ￴لس مھلوک ءِ ￵ھیال وتی نیمگ ءَ ￴ترّینتگ انت۔ اے بابت ءَ ￴ملک سراج اکبر وتی کتاب ءَ ￴نبشتہ کنت پیسرا بلوچستان ءِ ￵مستریں ھالتاک جنگ ءُ ￶مشرق بوتگ انت کہ ایش 1972 ءَ ￴شنگ بوتگ انت۔ ایشاں بلوچ سیاستدان اہمیت داتگ انت چشکہ نواب اکبر بگٹی ءِ ￵درشان ماں تہی تاکاں شنگ کتگ انت بلے 1989 ءَ ￴وھدے انتخاب ھالتاک ءِ ￵شنگکاری بندات بوت تہ ایشی ءَ ￴مشرق ءُ ￶جنگ ھالتاک ءَ ￴چہ گیش ھندی ھال شنگ کت انت ءُ ￶ھمے سوب ءَ ￴ھالتاک انتخاب ساڑاھگ بوت۔ رند تِراں توار،آزادی ءُ ￶آساپ ھالتاکانی شنگکاری بندات بوت،ایشاں ھم ھمے پالیسی برجم داشت۔ ھمے ھالتاکانی سوب ءَ ￴یک ھدّے ءَ ￴بلوچ راجدوستی ءَ ￴ ￵دیمروئی کت بلے تاکتوراں زوت اے ھالتاک وتی پنجگاں آؤرت انت،چہ ھمیشاں دو ھالتاک مرچاں بند کنگ بوتگ انت۔ ایشاں چہ پد منیر مینگل ءُ ￶ملک سراج اکبر ءَ ￴ڈیجیٹل رسانکدر ماں بلوچستان ءَ ￴دیما آؤرت ءُ ￶تند جاہ جوڑ کت بلے تند جاہ ھم پابندی ءِ ￵آماچ کنگ بوت انت۔مرے زمانگ ءَ ￴چاگردی رسانکدرانی کساس باز انت چشکہ فیسبک،ٹویٹر،یوٹیوب۔ ایشانی سرا پابندی جنگ غالباً استان ءِ ￵وَس ءَ ￴نہ انت۔

رسانکدری زانتکاراں ￴چاگردی تند جاہ ”ڈیجیٹل رسانکدر “(نیو میڈیا) ءِ ￵نام داتگ انت۔ برتانیہ ءَ ￴سیادی داروکیں زانتکار سبینا مہلاج نبشتہ کنت کہ چندیں سال پیش زانتکارانی ھیال بوتگ کہ ڈیجیٹل رسانکدر ءِ ￵سوب ءَ ￴دنیا گلوبل ویلیج ءِ ￵جوڑ بیت ءُ ￶گلوبلائزیشن دیمروئی کنت بلے چش نہ بوت،چہ ڈیجیٹل رسانکدر ءَ ￴چپّیں باسک ءُ ￶راستیں باسک ءِ ￵راجدوستی ءَ باز ￴دیمروئی کت۔ مودی ءُ ￶ٹرمپ ءِ ￵نامداری ءَ ￴نوکیں رسانکدرے ءِ ￵مزنیں کردے بوتگ ءُ ￶چہ ایشی ءَ ￴اے ثابت بیت کہ دنیا گلوبلائزیشن ءِ ￵بدل ءَ ￴یکبرے پدا راجی استان ءُ ￶راجدوستی ءِ ￴نیمگ ءَ ￴روَگ ءَ ￴انت۔ ھمے رسانکدر ءَ ￴ایردستیں راجانی راجدوستی ءِ ￵دیمروئی ءِ ￵ھاترا مزنیں کردے پیلو کتگ۔ ایشی ءِ ￴ثبوت عرب اسپرنگ انت۔ ھمیشی ءِ ￵سوب ءَ ￴ایردستیں عرباں رسانکدر ءِ ￵کارمرزی ءَ ￴چہ امریکہ ءِ ￵پلّامرزیں آمرانی ھلاپ ءَ ￴جنز جنزینت۔ روایتی ءُ ￶نوکیں رسانکدرے میان ءَ ￴تپاوت ایش انت کہ روایتی رسانکدر نہ تھنا تاکتوراں وتی پنجگاں آؤرتگ بلکیں وتی لیکہ ءِ ￵ ￴دیمروئی ءِ ￵ھاترا ھم کارمرز کتگ۔ روایتی رسانکدر ءَ ￴ھم وتی مالی نپ چاریتگ انت ءُ ￶تاکتور ءِ جارچینی کتگ۔ ایشی ءِ ￵درور روکپت (مغرب) ءِ ￴روایتی رسانکدرے ￵کردار انت کہ مارا ازرائیل ءُ ￶فلسطین ءِ ￵جیڑہ ءِ ￵سرا گندگ کئیت۔ روایتی رسانکدر ءِ ￵سرا تاکتورانی پنجگ ءِ ￵ مھکم بوھگ ءِ ￵سوب ءَ ￴ایشاں رسانکدر ءِ ￵سرا اجارہ داری ءِ ￵گون بوتگ ءُ ￶رسانکدر ایردست تبک آں چہ گِستا بوتگ بلے ڈیجیٹل رسانکدر ءَ ￴تاکتورانی اجارہ داری ھلاس کتگ۔ نوں لس ءُ ￶ھاس رسانکدر ءَ ￴کارمرز کت کنت ءُ ￶وتی اظہار ءَ ￴کت کنت۔ پرے زوتاں ما بلوچ لانگ مارچ دیست۔

ایشی ءِ ￵پلّامرزی بلوچستان ءَ ￴ھوار کراچی،ڈیرہ غازیخان،ڈیرہ اسمائیل خان ءُ ￶تونسہ شریف ءِ ￵بلوچاں ھم کت۔ ایشی ءَ ￴چہ پدّر بیت کہ ورناھیں بلوچ راھشوناں نوکیں رسانکدر مؤثر کارمرز کتگ ءُ ￶وتی لیکہ استان ءِ ￵تہ ءَ ￴کلّیں بلوچاں سر کتگ۔ نوں نوکیں رسانکدر ءَ ￴ ایشانی میان ءَ رھوت ءِ ￵جوڑ کتگ کہ ایش گوست ءَ ￴نہ بوتگ۔ نوکیں رسانکدر ءِ ￵ھمراھی ءَ ￴سرکار ءِ ￵ردیں پالیسیاں ھم بلوچ راجدوستی دیمروئی داتگ۔ برمش ءُ ￶حیات ءِ ￵وڑیں وئیلاں بلوچ باور کنائینتگ انت کہ بلوچانی سرا زوراکی بوھگ ءَ ￴انت۔ ھمے وئیلانی سوب ءَ ￴بلوچستان ءَ ￴ھوار استان ءِ ￵تہ ءَ ￴بلوچ ھنداں زھرشانی کنگ بوتگ۔ اے زھرشانیاں ڈیجیٹل رسانکدر کارمرز کنگ بوتگ۔ راجدوستی ءِ ￵زانتکار پیٹر ایلٹر نبشتہ کنت کہ میانی زمانگ (Mediaeval) ءَ ￴باز مردم پمشکہ راجدوستی ءِ ￵نیمگ ءَ ￴اتک انت چیا کہ ایشانی ھیال ات کہ راجدوستی تاکت ئے۔ راجدوستی ءَ ￴چہ آ غیر جمہوری ءُ ￶فرنگی حکومتانی زلم ءُ ￶زوراکیاں چہ وتا آجو کت کن انت۔ چہ ایشی ءَ ￴گیشراجی (Multinational) اِستان پروشت ءُ ￶پروش ءِ ￵آماچ بوت انت ءُ ￶راجی استانانی جوڑشت بوت۔ راجدوستی ءِ ￵تاکت ءِ ￵اندازہ چہ اِیدا جنگ بیت کہ حیات بلوچ دھکان ئے ￵چُکّ ات بلے آئی ءِ ڈنّ آمیدیں (Extra judicial) کوش ءَ ￴کلّیں بلوچستان رنجینت۔ حیات ءِ ￵کوش ءِ ￵سوب ءَ ￴جھالوان،ساروان،لسبیلہ،مکُران،شال ءُ ￶کوہ سلیمان ءَ ￴زھرشانی بوت۔ ھمے وئیلاں چہ باز مردم راجدوستی ءِ ￵نیمگ ءَ ￴کاینت۔ چیا کہ بلوچستان ءَ ￴قانون نامیں ھچ شئے نیست۔ اِیدا وفاق ءَ ￴وتی وتگڑیں نمائندگ آؤرتگ انت کہ ایشاں قانون سازی ءِ ￵ھچ اختیار نیست انت۔ ایشاں بس کرپشن ءُ ￶مانجائی کنگ ءِ ￵اختیار گون اَنت۔ ایشانی کارپدانی سوب ءَ مردمانی شرپ لگتمال انت،آ ھم چہ اے جارواں درآیگ ءِ ￵ ￵ھاترا راجدوستی ءِ ￵نیمگ ءَ ￴روَنت ءُ ￶راجدوستی ءَ ￴وتی نجات ءِ ￵ذریعہ سرپد بنت۔ لانگ مارچ ءَ ￴سرکار ءِ ￵روِش مئے دیما انت کہ سرکار ءَ ￴زھرشانی کنوکانی سرا زوراکی کت۔ ایشی ءَ ￴چہ ھمے سما بیت کہ نوکیں زمانگ ءَ ￴بلوچ راجدوستی ءَ ￴دیمروئی رسیت۔ صوبائی ھالرسانی وزیر ءِ ￵پریس کانفرنس ءَ ￴چہ ھمے زانگ بیت کہ سرکار وتی روِش ءِ ￵تہ ءَ ￴ھچ بدلی نیاریت۔ اگاں اے دابیں کارپد جاری بنت تہ بلوچ راجدوستی گیش توانگر بیت۔ سرکار ءَ ￴اے گپّ پھمگی انت کہ نوکیں زمانگ ءَ ￴کجام ھم جنزے،ھاس راجدوستی ءِ ￵جنزے ماں تاکت ءَ چہ ھلاس کنگ نہ بیت۔