والٹیئر

والٹیئر 

سلال ساوڑ

هژدہمُی کرن ءَ رُژناه پگری ءِ نوبت ءَ سَرکش اِت ءُ رُدوم زُرت.  اِےآشوب ءِ ہما مَئیل اَت آئ ءِ بندات چہ یورپ ءَ بیت ءُ پدا تیوگیں جهان ئےِ وتی امبازاں زُرت - تَیئل گپتگیں انسان اَچ مذہب ءِ مُہریں پنجگاں آجو بوت اَنت   مردُم ءِ آزاتی ، زانش ءُ اگل ءِ بالابندی ، سائنس ءِ دیمروہی ، سیکولرازم ءُ جمہوریت ءِ اَہد بنا بیت.  امروز ءَ وتی تب مَٹّینت ءُ زندمان ءِ دُرائیں پِڑاں آشوب ءُ بدلی آیان بوت ، بُندر ءَ اِے آشوب ءُ بدلی لس مردُمانی هَواریں جُہد ءِ بَرورد اَت بلے لهتے انچیں مردُم هَست بیتگ اَنت کہ اِے بدلی ءِ رَهشون ءُ سروگان زانگ بَنت کہ چرایاں یکّے " والٹیئر " اِنت - 

آئ ءَ وتی تیوگیں عمر ءَ بندیگ ءُ کُہنگیں چاگرد ءُ آئ ءِ برجاه داروکیں واک ءُ قوتانی بگیری ءَ وتی مُہکمیں نَدّ ءُ زُبان کار بستگ اَت ءُ زُلم ءُ زیادتی ءِ هلاپ ءَ پاداتک ءُ برجم بوت ، آشوب ءِ هاترا بدلی ءِ اِے دیوانگ چہ جُهد ءَ بِہـ نہ جِست. 

والٹیئر 21 نومبر 1694 پیرس ءَ یک مالداریں وکیلے ءِ لوگ ءَ ودی بوت ءُ هَپت سال ءِ بیت کہ مات ئےِ چہ دُنیا ءَ سفر کنت.  چہ پیدائشی ءَ آ انچو لاگر ءُ نزور بیت کہ کسی توقع ءُ گُمان ءَ نہ بیت اِے زندگ بیت کنت، اِے بارو ءَ پدا آئ ءَ وت ہم گوْشتگ. " من چو مُردگ ءَ ودی بیتگ آں. " 

اِے نزور ءُ ناتوانیں چُک ءِ نام "فرانکو ماری آرویت" ایر کنگ بوت، 24 سال ءِ عمر ءَ آئ ءَ وتی نام وت 'والٹیئر' کُت  کہ مرچی دُنیا آئ ءَ ہمے نام ءَ چیں زانت. 

والٹیئر چہ درکسانی ءَ بودناک ءُ ذہین یے بیتگ  هروهد چہ اُستاداں جُست ءُ پُرس ءُ علم و سرپدی زیرگ ءَ مُشکول بیتگ. زانت ءُ  زانگ ءَ گوں آئ ءَ مزنیں ہدوناکی یے بیتگ ءُ بے دَروریں یاداشت ءُ حافظہ یے ءِ واهند بیتگ،  گوں کتاباں آئ ءَ انچیں ہُب ءُ مہرے بیتہ کہ باز بَر ءَ لئیب ءُ گوازی ءِ ساهت ءَ ہم آئ ءَ طبیعت ءِ ناوشّی ءِ بہانہ کُتگ ءُ نشتہ کتاب ونتگ.  ایندگہ نودربراں وہدے کہ کلاگ گپتہ گُڑا پسّو ئےِ کُتگ کہ '' ہر  مردُم ءِ  درْک ءُ دَؤرانی وتی وتی داب بَنت " 

چہ نودربری زمانگ ءَ آئ تہا شاعری ‎ءِ سنچ ءُ بودشت دَرا بیت اَنت ءُ وتی دُوازده سال ءِ گونڈیں عمر ءَ جُوانیں لچّہ کارے ءِ بستار ءَ دیم ءَ کئیت،  1710 ءِ زمانگ ءَ ماں وانگجاه ءَ آئ ءَ لاطینی زبان ءَ نظم نگاری ءِ کمپیٹیشن و  مُقابلہ یے ءَ وتی اوّلی داد گِپت. 

 دَه سال ءِ عمر ءَوالٹیئر وانگ ءِ هاترا دینی مدرسہ یے ءَ داخل کنگ بوت. ماں مدرسہ ءَ آئ ءَ دگہ یک عادتے چِت. اِے عادت آئ ءَ پیش ءَ گون اَت بلے اِدا گیش مہکُم بیت ءُ پدا توامیں زند ءَ گوں آئ ءَ بندوک بیت. اِے عادت مذہبی مُلّا ءُ پادریانی ٹوک ءُ تژن کنگ اَت، اِے رِد ءَ آئ ءَ جواز اوں ایر کُتگ. آئ ءِ گوشک بیتگ کہ اِے مردُم مذہبی راستیں جؤزگ نہ دارَنت، نیکیں واهشت ءُ دگرانی هذمت ءَ ناں بلکیں وتی کٹّ ءُ نپ ءِ هاترا مُلّا ءُ پادری جوڑ بَنت. گُشئے مذہب لاپ گِرگ ءُ ورگ ءِ وسیلگ ‎ءُ پیشہ یے-

والٹیئر ءِ پت آئ ءَ وکیلے جوڑ کنگ ءُ قانون وانینگ لوٹیت تاں آ جواب کنت کہ " من تہنا ندکارے جوڑ باں دگہ هچ کار منا دوست نہ بیت. " 

پت ءِ بازیں گوشگ ءُ شَت ءُ مہار کنگاں چیں پَد اوں پہ پت ءَ نالائقیں بچ زند ءَ وتی تب ءُ مئیل ءَ گوازینیت.   آ ماں مؤج ءُ مستی ءِ امروز ءَ گوں گُلائش بیت. کیف ءُ شاتکامی ءِ شیدائ یے بیت، آرام ءُ آسائشت ، قیمتی ایں پوشاک ءُ زیبائیں گاڈیانی دلواہے بیت.  اِے درگت ءَ آئ ءِ شَؤر گوں مردُماں ہمے بیتگ کہ '' اگاں دُنیا ءَ کسے ءِ اُگبال زیری ءَ ابید ءُ بدئے زُلم ءُ زوراکی ءَ مال ءُ گنج ءِ واهند بئے تاں وشّی زیر ءُ چاڑ بئے. 

والٹیئر چہ مزاج ءَ سکّیں مسکرا باز ، حاضر جواب ، دُربیان ءُ مجلسی یے بیت.  آ وهدیگیں هزگار ءُ بُرز طبقہ ءِ مردُماں دگہ کسان طبقہ ءِ مردُم وتی گورا نہ اِشتگ اَنت بلے والٹیئر وتی مسکرابازی ءُ وش گُپتاری ءِ بود ءُ کمال ءَ بُرز طبقہ ءِ مردُمانی دیوان ءُ مجلساں اوں جاه گِپت ءُ چرایاں نزّیک بیت - 

آئ ءَ چاگردی ناروائ ءَ گوں سک کُنّت بیت، وتی سرجمیں زند ءَ ہرجاه ءُ ہَمُک دَر ءَ زُلم ءِ بگیر ءَ اوشتیت.  زوراکیں حاکم ءُ بادشاه، جاگیردار ، عیّار ءُ بدکردیں مذہبی سَروگ ءُ مُلّاہانی هلاپ ءَ وتی ندّ ءَ مُدام کار گپت ءُ نبشتہ کنت  ہمے سَوب بیت کہ آ برے قید زندانی بیت ءُ کدی گَلّینگ ءُ درانڈیهـ کنگ بیت، آئ ءِ وانگی ماندارگ بَنت ءُ کتابانی سرا بندش جَنگ بیت. کہریگ ءُ جنجال ءِ دیمپان کنگ بیت. 

والٹیئر ماں وتی کسمانکاں انچیں تکنیکے کارمرز کنت کہ اود ءَ تَچک ءَ تچک گوشگ ءِ راه ءَ نہ گِپت  بلکیں واکیہ ءُ کارستانی سیادی ءَ گوں ڈنّی ہاں کنت  بلے چونہا وتی کرپٹ ایں حکومت ءُ مذہبی سربراه ءُ بےپکراتیں سِتک ءُ عقائداں نشانگ کنت، اِے اشاره ءَ آئ ءِ وانوک جُوانی ءَ سرپد بَنت کہ بُندر ءَ گپ کئ بئیگ ءَ اِنت. 

 گوں انسان ءَ ناانصافی آئ ءَ بِہـ برداش نہ بیتگ ءُ کُل بےبہریں مہلوک ءِ مُزّانی لوٹوک ءُ بیرکدارے اَت.   چو عیّاش ءُ لُگزّیں مذہبی مُلّایاں آئ ءَ انسان ءِ عذاب ءُ سکّی هُدا ءِ منشا ءُ قسمت ءِ بَہر قرار نہ دات ءُ درگوز نہ کُت،  آ پہ چاگرد ءَ زُرمبشت ءِ دیوانگے اَت ، سماه ءُ بیداری ءِ چراگ ئےِ بَلینت ءُ جُزرینگ ءِ صَلاه کارے اَت، انسان ءِ بهت ءِ مَٹّگ ءُ ماں زندمان ءَ بدلی ءُ آشوب جهد ءِ ثمر لیک اِت - 

والٹیئر مرچی ہم مذہبی بُنیاد پرست ءُ سیاسی آمریت ءِ هلاپ ءَ انسانی حق ، انصاف ءُ ضمیر ءِ آزاتی ءِ ریدگیں چیدگے - 

آ 30 مئ 1778 ءَ بیران بیت. پادری آئ ءِ کَل ءُ کسارت کنگ ءَ انکاری بیت اَنت ءُ جون ءِ کم شرپ کنگ ءَ سر گِپت اَنت کہ آئ ءِ سنگتاں جون چیروکائ چہ شَہر ءَ ڈنّ آؤرت ءُ شان ءُ شائستگی دفن کُت. 

والٹیئر ءِ پگری درشان ءَ گوں آئ ءِ اِے گُڈّی دانک ءَ آسر کناں. 

  " من هُدا ءِ عظمت ءِ اقرار ءَ کناں، وتی دوستانی مہراں ماں دل ءَ امباز آں ءُ ہما کہ منی دُژمناں دل ءَ پہ آیاں ہچ کینگ نیست ،  بے بُن ءُ بے هودگیں ستک ءُ گُماناں ناپسند کنان ءَ چہ چرے جهان ءَ رُکست بوئگ آں.