باکی بلوچ، میانجی تبک ءِ راجکار

نبشتہ کار: ایسپ بلوچ

دلگوش: نوشتانک ءِ گیشتر نکان باکی بلوچ ءِ سرگوست ”بلوچستان کا مسئلہ کیا ہے“ ءَ زورگ بوتگ انت۔

باکی بلوچ 11 مئی 1933 ءَ دشت بلنگور ءِ میتگ مچات ءَ ودی بوتگ۔ آئی ءِ پت ڈاکیہ یے بوتگ ءُ برے  جاھے ٹرانسپر کنگ بوتگ پمشکہ باکی ءِ وانگ ءُ زانگ یکیں علاقہ ءَ نہ بوتگ انت، برے پَنجگُور، برے کیچ ءُ پسنی ءُ برے مستونگ۔

باکی نبشتہ کنت کہ من 1949 ءَ دھمی تبک ءِ چکّاس داتگ بلوچستان ءِ چاریں ریاست آں اوّلی گریڈ منی بوتگ۔ من گریبے بوتگ آں۔ بلوچستان ءَ مزن وانگجاہ نہ بوتگ، کراچی ءُ لاھور ءَ زرّی جارواں روگ ءَ نئیشتگ تہ منا بلوچستان ءِ چیف سیکریٹری راجہ اھمد خان کہ پیسرا مکران ءِ وزیر بوتگ وانگی ھرچ ئے داتگ ءُ گشتگ ئے کہ کراچی ءَ کامرس بوان۔ پکّائیں روڈ نہ بوتگ پانزدہ روچ ءِ مسافت ءَ پد من کراچی ءَ سر بوتگ آں۔ داخلہ ءِ تاریخ ءَ دو روچ گوستگ۔ ایس ایم کالج ءُ ڈی جے کامرس کالج ءِ پرنسپل یکیں مرد بوتگ۔ منا جست ئے کتگ ”کجا چہ اتکگ ئے؟ من پسو داتگ چہ مکُران ءَ، پدا جست ئے کتگ تئی ڈویژن کجام انت من جواب داتگ اوّلی پدا مرد ءَ گشتگ اجب انت یک مکُرانی جانورے چوں اوّلی گریڈ ءَ اتک کنت۔

من ھمیدا چہ ارداہ کتگ من اِیدا نہ واناں۔ من راجہ اھمد گوانک کت من کراچی ءَ نہ واناں وتی گپ گشت آں، من  گشت لاھور ءَ واناں۔ من ءَ لاھور ءَ اسلامیہ کالج ءَ دیم دئیگ بوت۔ ڈاکٹر تاثیر (سلمان تاثیر ءِ پت) کالج ءِ پرنسپل ات۔ من ایدا اوں داخلہ ءَ لیٹ اِتاں، من گشت جاگہ دوریں، راہ نہ وشّاں۔ منا داخلہ دئیگ بوت۔ منا مالی ھرچ ءُ درچ اوں دئیگ بوت۔ تاثیر ءَ منا چکّ ءِ پئیم ءَ رودینت۔ منی ھرچ وڈیں  کارے کت۔ ما مدام دیوان کت، سنگت بوت ایں۔ تاثیر منی زند ءِ بلاھیں کارستے۔

1953 ءَ پنجاب ءَ کادیانیانی بگیری ءَ جنزے ودی بیت۔ ما نودربر اِتیں یکروچے مزن وزیر خواجہ ناظم الدین ءِ نیمگ ءَ گشگ بوتگ کہ نودربر مزن وزیر گِس ءِ آرگ بہ بنت ءُ اے بابت ءَ وتی شُور ءُ سلاہ آں بِہ گش انت۔ اسلامیہ کالج ءِ نیمگ ءَ منا نمائندگ گچین کنگ ءُ دیم دئیگ بوت۔ مارا برگ بوت، من نیم گھنٹہ ھبر کت کش ءَ وزیرے نشتگ ات من گپ کت آئی ءَ سر سرینت، منا داد اِش دات ءُ بار بار گشت ئے وتی گپّاں گیشّین۔ رندا منا ھال رست اے مرد مشتاق گورمانی انت۔

منی ءُ مشتاق ءِ سنگتی بنا بوت۔ منا گشت ئے چھٹی آں روے مکران ءِ جیڑہ آں پٹّ ءُ پول بکاں۔ اے ھمے گورمانی ات کہ بلوچستان ءِ ٹوھیں سردار ایشی ءِ گند ءُ نند ءَ وازمندگ بوتگ انت، وھد اش نہ داتگ بلے منی واستہ ایشی ءِ در مدام پچ بوتگ انت۔

ائید نزیک ات۔ منا گورمانی ءَ گشت ائید ءَ منی گس شال ءَ بہ گوازین۔ ما شتاں ریلوے اسٹیشن ءِ باز سردار ساڈی اتنت۔ گورمانی ءِ ھمراھی ءَ ایشاں منا دیست تہ ھیران بوت آں کہ اے کسانیں بچک ءَ چندہ ءِ سرا ونتگ مرچی گورمانی ءِ ھمراہ انت۔ سردار آں منا شرپ دیان کت۔ برے یکےّ اتک گشت ئے گورمانی ساب ءِ گوما مئے ملاقات ءَ بہ کنائین گوں۔ من پیادگ گشتگاں بلے ھمے سرداراں اردیں شال ءَ منی پیادگ دیستگ تہ وتی گاڈیانی سرا منا گورنر ھاؤس ءَ سر کتگ۔

ائید ءَ پد گورمانی واتر بوت گشت ئے وتی کاراں دلجمی بہ کاں۔ درستیں سردار ھیران اتنت کہ گورمانی ءَ ایشی ءَ چونیں کارے داتگ۔ 

1958 ءَ من میتگ ءَ واتر بوت انت۔ ھما زندگی ات کہ چیزے سال پیسر ات، ھما گریبی ھما جاور۔ من وتی میتگ ءَ گشتاں کہ منا راجکاری کنگی ات۔ میتگ ءُ ھند ءِ واھند سردار ءُ میر اتنت من یک گریبیں انسانے۔ یکروچے میتگ ءَ سردارے ءِ چُکّ ءَ میتگ ءِ پوریارگرے ءَ زاہ دات۔ مھلوک منی کِرّا اتک من سرکار ءَ نمدی نبشتہ کت پدا ھمے سردار ءِ چکّ اتک ءُ پوریاگر ءِ گور ءَ پھلی ئے لوٹ اِت۔ ھمیدا چہ مھلوک منی نیمگ ءَ آیان بوت۔

زمیندارانی کشار ءِ جیڑہ، ھندی ھرچ جیڑہ کہ است اتنت من ھل کنائینتاں۔ بی ڈی سسٹم آرگ بوت، بلدیاتی ووٹ بوت انت، مھلوک ءَ منا گچین کت ءُ من ضلعی کونسل ءِ  باسکے بوت آں۔ من وتی جیڑہ دیما آؤرت انت۔ منا ڈی سی ءَ یکروچے گشت بیا زرّاں نیم کن ایں اِد  ءِ  کارانی چارگ ءَ کئے روتیں۔ اگاں تو زرّ نزورے اوں ما وتی ءَ زوراں۔ من زر زرت ءُ مھلوک ءَ بھر کت انت۔ مھلوک منی ھمراہ بوت۔ 1962 ءَ اسمبلی ءِ گچین کاری ءِ جار جنگ بوت۔ ما بے زر اِتیں، گریب اتیں بلے ما واھگدار اتیں کہ سردارانی مقابلہ ءَ گچین کاری ءَ بھر بِزور ایں۔ ھمے زمانگ ءَ منا گّلھی آرت نہ رستگ پہ نان ءَ۔ منی وراک ھشکیں ماھیگ ءُ جو ءِ نان بوتگ انت ءُ برے برے پسی شیر ءُ ناہ۔

گچین کاری ءِ واستہ پنچ سد کلدار زّرِ ضمانت دئیگ المّی ات۔ مارا زر نیست ات، میتگ ءَ جنین آدمے است ات کہ آئی ءِ مردم خلیج ءَ اِتاں۔ ما ھمائی ءَ چہ پنچ سد کلدار وام زرت ءُ گچین کاری ءَ بھر زرت۔

ما زر جمع کتاں بلے گچین کاری ءِ ورک ءِ واستہ مارا ھچ نیست ات۔ یکروچے من تُربَت ءَ وتی کوٹی ءَ وپتگ اتاں۔ یکّے ءَ دو تار آؤرت ءُ منا دات۔ ھمیشانی تھا یک تارے مکُران ءِ ٹرانسپورٹ کمپنی ئیگ ات کہ گچین کاری ءِ واستہ ھرچ گاڈی یے پکار بیت ما بے زر ترا دئیں ءُ ٹیل اوں مئے سرا انت۔ منا وتی مھلوک ءِ سرا پھر بوت ءُ منی دل مستر بوت۔

باکی وتی سرگوست ءِ تھا یک پیریں فقیرے ءِ بابت ءَ گشیت کہ آئی ءِ نام  حاجی نور مھمد انت،” نور مھمد ءَ کسّی کِرّا دیوان ءُ ھبر نہ کتگ بلے منی کِرّا مدام دیوان اِش کتگ۔ من یکروچے گشتگ گچین کاری ءَ کئے باج بارت، ھاجی نور مھمد ءَ وتی تزبیح منا دات انت ءُ گشت ئے  ھسابے کن تہ من نود ءُ نوہ ءَ اتک آں اوشتات انت، من گچین کاری ءَ باج برتگ تہ منی ووٹ نود ءُ نود اتنت۔ من گچین کاری ءَ پد سئے روچ واجہ نور مھمد ءِ گور ءَ گوازینت، من موکل گِپت ءُ لاھور ءَ شت آں، نپاد پچ کت انت تہ آھانی تھا یک تعویذے مان ات، من زانت حاجی ءَ مان کتگ۔ من گور کت۔ دومی روچ ءَ امیر مھمد خان(نواب آف کالاباغ) ءِ گُنڈاھاں منی سرا تیر گواری کت بلے منی ساہ رکِ اِتّ“۔

یکروچی مشتاق گورمانی ءَ منا گشت گوث بکش بزنجو، عطا اللہ مینگل ءُ ھیر بکش مری منی گور ءَ اتکگ انت، شکایت ئے کتگ کہ باکی مارا ھچ مان نیاریت۔ من گشتگ شما سرداری غرور ءَ چہ دربیائے، باکی گریبے بلے راجکارے، شما ایشی ءَ وتی رھشون بہ کن اِت۔ سئیناں گشتگ ما باکی ءَ وتی رھشون لیک اِنت بلے ”زھری“ باکی ءَ مان نیاریت۔

گوث بکش ءُ اتااللہ ءِ گوما منی سلام الیک بوتگ۔ یکروچے منا زہری (نام نبشتہ نہ انت) ءَ توار پِر جت ”باکی مئے رھشون اِیدا بیا“ من جواب دات من کدی پہ تئی رھشون آں؟ گشت ئے من ترا وتی رھشون لیک آں بلے یک مردک ءِ ترا وتی رھشون سرپد نہ بیت۔ منا ”فلیٹیز ھوٹل“ ءَ برت ئے۔ منا گشت ئے فون ءَ چست بہ کاں ءُ ریسور ءَ گوش ءَ کن۔ پدا ھیر بکش ءِ نمبر ئے جت ھمے بابت ءَ گپّ ئے کت۔ ھیر بکش ءَ جواب دات” باکی کئی بچ انت کہ مئے لیڈر بیت۔

منا دل ءَ گشت ھئو شمے رھشون سردارے بوت کنت پوسٹ ماسٹر ءِ چُکّے اِنّا۔

باکی نبشتہ کنت منا یکروچے کانود ءِ وزیر شیخ خورشید ءَ ملاقات کت، گشت ئے ترا اوّلی پارلیمانی لیڈر کنگ بوھگ ءَ انت۔ من منع کت۔ چیزے روچ ءَ پد گپ شِنگ بوت سعید کرمانی منی گور ءَ اتک ءُ گشت ئے ”من اشکتگ تئو گریبیں مردمے ئے، مھلوک اے اگدہ ءِ واستہ بوٹ چٹّ انت تو چیا اگدہ ءَ کبول نہ کن ئے من گشت منا چی رسیت پہ اے اگدہ ءَ؟

باکی بلوچ ءِ اسمبلی ءَ گشتانک باز نامدار بوتگ انت، ھرکس باکی بلوچ ءِ گپّانی شیدائی بوتگ۔ باکی اے بابت ءَ نبشتہ کنت ” من مدام گوشتانک ءَ پیش بازیں پٹّ ءُ پول کتگ ءُ وتی گشتانک تیار کتگ، یکروچے پنجاب اسمبلی ءِ سیکریٹری ءَ منا گشت تو چو زان ئے کہ تئی گوشتانک ءِ وھد ءَ مارا وتی اسمبلی ءِ کاروالا آنی سمبالگ مشکل بیت، درست تئی گوشدارگ ءَ گیلیری ءَ ساڈی بنت ءُ وتی کار ءَ یلہ کن انت۔ یکروچے من گوشتانک ءَ باز وھد زرت اسپیکر ءَ گشت تئی وھد ھلاس انت اپوزیشن لیڈر ءَ موکل دئیگ بہ بیت، اپوزیشن لیڈر ءَ درّائینت”باکی ءَ پد منی کِرّا چے گپ پش کپ ایت، منی وھد باکی ءَ دئیگ بہ بیت“۔

باکی نبشتہ کنت  سئے ھزار مربع میل علاقہ ایران ءَ دئیگ ءِ ھلاپ ءَ من گپ کت تہ منا ایف سی آر کانود ءَ چہ درزگیر کنگ بوت۔ الزام جنگ بوت کہ تئو ایرانی سیمسر ءِ  ٹٹ دور داتگ ۔ منا سئے سال سزا ءُ پنجاہ ھزار جرمانہ کنگ بوت۔ مچھ جیل، سکھر جیل، کراچی ءُ لاھور کیمپ جیل ءَ بند کنگ بوت۔ نواب آف کالا باغ ءَ ایسپ علی مگسی منی گور ءَ دیم دات کہ اگاں ایسپ ءِ گوش ءَ تئو پھلی بہ لوٹ ئے تہ تو جیل ءَ کشّگ بئے۔ ایسپ منی نزّیکیں سنگتے ات، بلے من معافی نہ لوٹ اِت پدا سپریم کورٹ ءَ منا دہ ھزار کلدار ءَ ضمانت دات۔

باکی ون یونٹ ءِ ھقّ ءَ بوتگ،اے بابت ءَ باکی ءِ یک دلیلے اے بوتگ کہ ھمینچو بلوچ، بلوچستان ءَ است، ھمینچو سندھ ءُ پنجاب ءَ آبات انت۔ ون یونٹ ءَ چہ ما درستیں بلوچانی نمائندگی ءَ اسمبلی ءَ کت کن ایں۔

اے بابت ءَ باکی ءَ یک گوشتانکے اوں داتگ، ون یونٹ ءِ ھلاپ ءَ بلوچ گھگیری ایر جتگ تہ باکی نبشتہ کنت کہ  ”نیپ“ ءِ راجکاراں منی گوشتانک اردو،انگریزی ءُ اربی ءَ پمفلٹ ءِ دروشم ءَ شنگ کتگ ءُ منا بد گشتگ“۔

باکی بلوچ، فاطمہ جناح ءِ گچین کاری وھد ءَ آئی ءِ ھمراہ بوتگ۔ باکی ءِ رِد ءَ بھٹو ءَ اوں منی گوما نزّیکی کتگ کہ ترا پارٹی ءِ سیکریٹری جنرل ءِ اگدہ ءَ دئیں بلے من رد کتگ۔

باکی بلوچ ءِ برات ڈاکٹر ابدلمجید بلوچ ءَ اوں کتابے ءِ تھا وتی گوست نبشتہ کتگ انت کہ باکی اسمبلی ءِ باسکے بوتگ منا وانگ ءِ واستہ زرّ پکار بوتگ تہ باکی ءَ ھاکم الی زرداری ءَ چہ 600 کلدار پہ منا وام زرتگ۔

ڈاکٹر مجید نبشتہ کنت کہ باکی ھندوستان ءَ اوں شتگ، ایشی ءِ سوب زانگ نہ بنت،ممکن ایں ازمکاری کنگ ءِ واھشت ءَ ھندوستان ءَ شتگ۔

ڈاکٹر مجید نبشتہ کنت باکی ءِ دومی سانگ پاکستان ءِ گوستگیں مزن وزیر ھسین شھید سہروردی ءِ نماسگ ءَ گوں بوتگ۔ باکی ءِ سانگ جنِک ءِ مات ”بیگم اختر سلیمان“ ءَ دوست نہ بوتگ تہ جنرل ایوب ءِ گور ءَ شتگ کہ منی جِنک ءَ منا واپس کنائین۔ باکی بلوچ اے وھدا وتی لوگ بانک ءِ ھمرائی ءَ پی ایچ ای سی ءِ ماڈی ءَ زند گوازینگ ءَ بوتگ ءُ ایوب خان ءَ رسانکدراں اے گپ دیما آؤرتگ کہ باکی ءَ جِنک (وتی جنین) زورانسری آوار جتگ۔ رسانکدر آں باکی ءِ بلاھیں نامے بوتگ بلے اے مزنیں گپّے بوتگ پمشکہ رسانکدر آں اوں دیما آؤرتگ۔ الزام جنگ بوتگ کہ باکی ءَ ایران سیمسر ءِ ٹٹ پروشتگ انت بلے آ وھدا ٹٹ نہ بوتگ۔ باکی جیل کنگ بیت تہ مجید جیل ءَ آئی ءِ دیدار ءَ رؤت۔باکی گشیت تئو زولفقار بھٹو ءِ گور ءَ برو۔ مجید نبشتہ کنت کہ بھٹو ءَ گشتگ من وکیلے وڈ کناں، بھٹو ءَ اے اوں گشتگ کہ باکی یک جنک ئے ءِ پشتا چیا کپتگ؟ اے بابت ءَ اکرم دشتی گشیت باکی ءَ مدام گشتگ کہ جِنک ءِ ھاندان وتارا بلاھیں مردم سرپد بنت بلے جنِک وت باکی ءِ دمبا کپتگ“۔

باکی بلوچستان ءِ قوم پرستانی ھلاپ ءَ بوتگ مدام گشتگ ئے اے وتی ذاتی نپانی واستہ قوم دوستی ءِ نعرہ جنوک انت۔

باکی وھد ءِ مجاں گار بوتگیں کارستے۔ باکی ءَ مرچی ئیں ورنا نہ زان انت۔ ایشی ءِ باز سوب بوت کن انت، یکّے ایش انت باکی قوم پرست نامانی لڑ ءَ ھوار نہ انت۔ انور ساجدی نبشتہ کنت باکی ءَ اوں چلتن ءُ تلار ھردو دوست بوتگ انت بلے بلوچ ورنا ءُ راجکاراں باکی دوست نہ بوتگ واجہ انور ساجدی گشیت  ”من باکی بنگلادیش ءِ آزاتی ءَ پد دیستگ، باکی پاکستان ءِ دوٹکّر بوھگ ءَ چہ باز پریشان بوتگ۔ باکی ءَ بنگلادیش یکبرے پدا پاکستان ءَ ھوار کنگ ئے واستہ متحدہ پاکستان پارٹی یے جوڈ کتگ بلے اے وَ گنوکی ھیالے بوتگ۔

انور ساجدی نبشتہ کنت پنجاپی ءَ باکی ءَ گوما احسان کتگ تہ باکی سرجمیں زند ءَ ھمیشانی وازمندگ بوتگ۔  نواب آف کالاباغ ءُ ایوب خان ءَ باکی ءَ چہ تُرسیتگ پمشکہ باکی ءِ زندان کنائینتگ یا باکی ءِ سرا تیر گْواری کنگ اوں بوتگ۔

باکی بلوچ ءِ سیاسی زند ءِ ھلاسی انور ساجدی ءِ ھیالاں ھسین شھید سھروردی ءِ نماسگ بیرسٹر شاھدہ جمیل ءَ گوں عشق بوتگ۔ شاھدہ جمیل ءَ پدا باکی دغا داتگ ءُ وت برتانیہ ءَ شتگ۔ چد ءُ رند باکی ءِ زندگی ڈبّی ءِ نسوار ءُ ھیروئن بوتگ۔

صورت خان مری نبشتہ کنت ”باکی اردیں شال ءَ اتکگ تہ وت ءُ عطا شاد پیادگ گشتگ انت،ایشانی رنگ ءُ بالاد یک بوتگ انت پمشکہ باز مردم ءَ باکی عطا شاد ءِ برات گشتگ۔

باکی بلوچ ءَ چلتن ءِ سرا نظمے نبشتہ کتگ;

کوئی آئے گا میری فسردہ شبستان میں،کوئی نہیں؟

میری امید کی منتظر رہگزارو ابھی سو رہو

نور ہے خواب کا،چمک آنسو کی،سحر تو نہیں

غم کی شب کا یہ آغاز ہے۔ تیرگی اور بڑھ جائے گی

سورہو،سورہو،مرے ویران دیار و ابھی سو رہو

صبح ہوگی تو میں خود جگالوں گا تم کو اگل کر لہو

رات باقی ہے،سو جاؤ،سوگزارو،ابھی سو رہو