گوادر: موسمانی مٹ بیگ،یکشلیں برجاہی (sustainability) ءُ ھَندی مردمانی پسّہ

نبشتہ کار: مرزا غالب

رجانکار: امبر رفیق

ستمبر 2024 ءَ اناگہی ءَ ترندیں ھوراں گوادر شہر ءَ ھزارانی کساس ءَ مردم تاوان بار کت انت،اے اولی رند نہ انت کہ گوادر ءَ چشیں ھور اتکگ۔ ایشی ءَ چہ پیش 2007 ءَ مزنیں کساس ءَ لوگ پرشتگ ءُ تباہ بیتگ انت، اصل ءَ لوگانی پرشگ قدرتءِ کار ءَ چہ گیش انسانانی جوڑ کتگین ئِے۔

گوادر ءِ دیمروی ءِ سوَب ءَ چہ ھور ءِ آپ ءِ راہ بند بیتگ پمیشکہ آپ مردمانی لوگ ءَ شُتگ انت۔ ھورانی سوَب ءِدیمتر ءَ تباہی 2021 ءَ بیتگ ءُ پدا گرماگ ءِ 2022 ءَ وھدے موسمانی ھراب بیگ ءِ سوَب ءَ پوراہیں بلوچستان ءَ سیلاب ءِ آماچ بیتگ۔ زانتکارانی رِد ءَ موسمانی مٹ بیگ چاگردی زورگیری(environmental Colonialism)ءُ انسانی جوڑ کُتگین انت۔ ہمے وڑا گوادر ءَ دیمروی ءِ آکبت ھم  اَکلیمClimate))ءِ بدل بیگ ءَ گوں برداشت کتگ۔ گوستانک ءَ اگاں بہ چارئے گوادر یک ھشکیں علاقہ یے بیتگ کہ اودءَ سک کم ھور بیتگ۔  مروچاں موسم سرجم ءَ مٹ بیتگ انت، اود ءَ ناں تہنا زیادہیں ھور بیگءَ انت بلکیں اے زِر ءِ برز بیگ ءُ دراجیں گرماگی روچانی ھم سوب جوڑ بیگ انت ۔ ایشی ءِ آسر ءَ مردم ءُ آیانی راجمانی ءُ مالی جاوراں اثر زُرتگ۔  گوادر ءَ گیشتریں مردمانی کار ءُ کسب ءِ وسیلہ دریاوردی اِنت بلے موسمانی ھراب بیگ ءَ گوں دریاوردی ھم نہ بیت پرچہ کہ اے موسمانی مٹ بیگ ءَ گوں دریا ءَ ماھیگ ھم کم انت۔ دریاوردی زانتکار ہمے گُش انت کہ اے موسمانی مٹ بیگ ءُ دیمروی انت کہ  دریا ءَ ماھیگ سک کم انت۔

دگہ یک جیڑھے کہ موسمانی بدلی ءُ دیمروی ءَ آرتگ آ یکشلیں برجاہیsustainability) ) انت۔ گواستگیں دوئیں کرناں روایتی دریاوردی بدل بیتگ۔ زیادہیں پلاسٹکءِ ماھورانی کارمرز کنگ مزنیں جیڑہےجوڑ بیتگ۔ پیسرا میداں بندیک ءِ ماھور کارمرز کُتگ کہ ایشانی کارمرزی تاوان  نہ اِنت۔ بلے نی اے سک گران بیتگ ءُ ایشی ءِ اڈ کنگ ءَ مزنیں وھدے درکار انت گڑا انیگیں مید ھمے پلاسٹک والا ماھور ءَ کارمرز  کنگءَ انت کہ اے ارزان انت ءُ جلدی جوڑبیت۔بلے ھمے جلدی جوڑ بیگ پدا رند ءِ واستہ مزنیں جیڑھے بیت کنت۔ کماشیں مید انگت نوکیں دریاورداں پلاسٹک ءِ تاوان ءِبابتءَ سرپدی ءَ دے انت کہ اے پلاسٹک ناں تہنا ماھیگ ءُ دریا ءِ ایدگہ ساھدارانی واستہ تاوان  انت بلکیں دریاوردانی جندءِ واستہ ھم تاوان بار انت۔

میدانی رِد ءَ دیمروی ءِکاراں چہ پیسر دیمی زِر سک زیبا ءُ دریا ءِ آپ صاف ءُ پلگار بیتگ بلے مروچاں گند ءُ گسڈانی دمب جوڑ بیتگ۔ ہما انت کہ پورٹ ءِ کار بندات بیتگ دیمی زر گند ءُ گسڈ ءُ گٹر جاہ جوڑ بیتگ۔ پورٹ ءَ ھوار سرجمیں گوادر ءِ گند دیمی زِر ءِ لمب ءَ آرگ ءُدور دیگ بنت۔ ایشانی سوب ءَ چہ دریاوردانی زند مزنیں جنجالے۔ سرجمیں گند ءُ گٹر کہ دریا ءِ نیمگ ءَ آرگ بنت  اے ناں تہنا چاگرد ءِ واستہ تاوان انت بلکیں دریا ءِ ساھدارانی واستہ ھم۔ ایشی ءِ مزنیں چاگردی اثر ھست انت۔ انچو کہ مید گُش انت اے گند ءُ گسڈانی سوب ءَ آھانی چُک دریا ءِ لمب ءَ ماھیگ گپت نہ کن انت چی ءَ کہ ماھیگ  گندانی سوَب ءَ وتابیست(20) کلومیٹر پُشت ءَ  دار انت۔ اے دیمروی گوادر ءَ دیمی زِر ءَ ھوار دریائی ندارگاں مٹ کنان اِنت۔ کماشیں دریاورداں ایشی ءِ بگیر ءَ زمہ واریں ادارہ پورٹ اتھارٹی، ہاربر ءُ جی ڈی اے ءِدیم ءَ زھرشانی ھم کُتگ ءُ لوٹ کتگ کہ اے کار دارگ بہ بیت پرچہ کہ ایشی ءِ آکبت ناں تہنا پہ دریاورداں ھراب انت بلکیں پہ سرجمیں گوادر ءَ نیک نہ اِنت۔ جی ڈی اے گوادر ءَ سروکیں ادارہ انت کہ آ  دیمروی ءِکاراں کنگ اِنت، بلے اے چاگرد دوست نہ انت۔ مرچی دیمی زر ءِ ندارگ ءَ  کس نہ روت، اے گٹر ءَ چہ سریچ اِنت ءُ گٹرءِآپ گوں دریا ءَ ھوار بیتگ ھمے سُوب ءَ دریا، ماھیگ ءُ دریاوردانی واستہ جنجال بیگ ءَانت۔ دیمی زِر ءِ ندارگ مرچی سرجم ءَ بدل بیتگ۔

اے جیڑھانی بابتءَ ھندی مِھتریں مردمانی پسّہ ترند انت، یک مردمزانتے (anthropologist)ءَ چاگردی سیادی(environmental relation) ءُ مردم ءِ میان ءَ سئے لیکاز((paradigmپیش داشتگ۔ گوادر ءِ کیس اسٹڈی سئیمی اسٹیج کمیونیلزم(communalism) ءَ گوں نزیکی کنت۔ کمیونیلزم گش ایت کہ انسان ءُ چاگرد ءِ میان ءَ نزیکی بہ بیت۔آ اے گپءِ سرا ھم کڈن کنت کہ تنا وھدی چاگرد مہ رکّیت  گڑا مالی ءُ چاگردی زند ھچ وڑ نہ رکّیت۔ میدانی جیڑہ کہ آ موسمانی مٹ بیگ ءُ دیمروی ءِ سوَب ءَانتءَ گوں بندوک انت  یکشلیں برجاہیsustainability) )ءِ مزنیں بحثے۔اے دریاورداں مدام ھیال کتگ کہ ھر ھما تاوان کہ آ چاگرد، دریائی زند ءُ راجمان ءَ گوں بندوک انت آ یکشلیں برجاہی(sustainability) ءِ سرا سوال چست کنت، پلاسٹکءِ ماھورانی کارمرز کنگ ھم پہ یکشلیں برجاہی(sustainability) ءَ بیھارے۔ میداں تاوان باریں ماھورانی مدام بگیری ءَ پلہ مرزی کتگ۔ اے ناں تہنا ماھیگاں تاوان دنت بلکیں ھندی چاگرد ءَ ھم۔ پلاسٹک ءِماھور باز تاوان بار انت ءُ پہ ھندی مردماں ایشانی آکبت سک ھراب انت۔

ھندی زردارانی ماھیگ ءِ کاروبار ءَ مزنیں دستے مان۔ ھمیشاں بلوچ زِر ءَ پلاسٹکءِ ماھور ءُ دگہ تاوان باریں ماھور آورتگ انت۔ ایشاں چاگرد ءُ دریا ءِ ساھدارانی ھچ پرواہ نیست، اے وتی نپ ءُ پائدگ ءُ ماھیگاں گیش کنگ ءِ رند ءَ انت۔ انی اے زردار مزنیں فیکٹریانی مالک انت ءُ گوادر ءَ دریاوردی ءِ مستر انت، پمیشکہ ھَندی مید پشت کپتگ انت ءُ روایتی ماھیگ گرگءَ رھبند میزان میزان ءَ گار بیان انت۔ دومی نیمگ ءَ مِھتریں ءُ بلدیں دریاورد ناجاھزیں ماھیگیری ءِ بگیری ءَ اوشتاتگ انت، اے پیمیں کار ناں تہنا ماھیگ ءِ معیشیت ءَ تباہ کن انت بلکیں یکشلیں برجاہی(sustainability) سرا مزنیں بحثے بندات کن انت۔ اگاں ھمے وڑ ماھیگیری برجاہ بہ بیت داں آ روچ دیر نہ انت کہ بلوچ زر ءَ یک ماھیگے ھم نہ گوا ہ ایت۔ درستیں شریں ماھیگ گار ءُ گمسار بنت انچوش کہ بازیں ماھیگ  پیسرا گار بیتگ۔